زل زدن

آینه ونوس یک تابلو نقاشی اثر دیه‌گو ولاسکز (۱۵۹۹–۱۶۶۰)، هنرمند پیشرو دوران طلایی اسپانیا است. این تابلو بین سال‌های ۱۶۴۷ تا ۱۶۵۱ به اتمام رسیده‌است. احتمالاً این تابلو وقتی نقاشی شده‌است که ولاسکز به ایتالیا سفر کرده بود. این تابلو هم‌اکنون در نگارخانه ملی لندن نگهداری می‌شود. این تابلو، الهه ونوس را در حالتی شهوانی به تصویر می‌کشد که در رخت‌خوابش دراز کشیده و به آینه‌ای که توسط کوپید، فرزندش و خدای عشق فیزیکی نگه داشته شده، نگاه می‌کند. آثار متعددی، از دوران باستان گرفته تا عصر باروک، به عنوان منابعی که ولاسکز برای کشیدن این تابلو از آن‌ها الهام گرفته، ذکر شده‌است. ونوس‌های اصلی نقاشان ایتالیایی نظیر ونوس خوابیده (اثر جورجینو در حوالی سال ۱۵۱۰) و ونوس اوربینو (اثر تیتیان در سال ۱۵۳۸) نمونه‌های اصلی بودند. در این اثر، ولاسکز دو ژست را با هم ترکیب کرده‌است: یکی خوابیدن روی تخت یا رخت‌خواب و دیگری زل زدن به آینه. او معمولاً این‌طور توصیف می‌شود که در حال دیدن تصویر خودش در آینه است، اما این امر از نظر فیزیکی غیرممکن است، چرا که بینندگان می‌توانند انعکاس صورت او را در طرف خودشان ببینند. این پدیده با نام اثر ونوسی شناخته می‌شود.

اثر ونوسی (به انگلیسی: Venus effect)، نام یک پدیدهٔ خاص در روانشناسی ادراک است. نمونه این اثر را می‌توان در هنگام مشاهدهٔ تابلوهای نقاشی گوناگونی که از زل زدن ونوس به آینه موجود است، مشاهده کرد. تابلوی آیینه ونوس اثر دیه گو ولاسکز، تابلوی ونوس با یک آینه اثر تیتان، و تابلوی ونوس با آینه، اثر پائولو ورونیس، از جمله این نقاشی‌ها هستند.

بیننده فیلم به عنوان سوژه فرایند زل زدن، در سطح گستره خود را به وسیله فیلم بنا می‌کند به گونه‌ای که هر چیزی که بر پرده نمایش می‌بیند به عنوان میل این سوژه تبدیل به آبژه ای مستقل می‌شود. در واقع لاکان درباره این صحبت می‌کند که که میل به هر چیز در حقیقت میل به میل آن چیز است.

داستان هندوانۀ گرم به زندانی سیاسی جوانی به نام سیاوش می‌پردازد که هندوانه‌ای را که نامزدش شهره برایش به زندان فرستاده نخورده و به یادگار نگاه داشته و نام خودش و نامزدش را روی آن کنده‌کاری کرده‌است. او که فقط به خاطر زل زدن به دستگیری کاوه پسر همسایه‌شان مشکوک شناخته شده و دستگیر شده‌است، در اتاقی با ۳۰ زندانی سیاسی شامل زندانی دیگری به نام مهران هم‌سلولی است که به خاطر عکس یادگاری با یک همکلاسی که در خانۀ او پیدا شده دستگیر شده‌است. سیاوش در حالی که پروندۀ سبکی دارد و منتظر آزادی است، هر شب شاهد بیرون بردن زندانیان در دسته‌های ده نفره است که به دنبال آن‌ها صدای تیرباران و رگبار گلوله بلند می‌شود. وقتی اسامی او به همراه نُه تن دیگر خوانده می‌شود،‌ او هندوانه‌اش را بغل کرده و حاضر نمی‌شود آن را رها کند و بازجو و نگهبان نیز با تمسخر سیاوش را دیوانه می‌پندارند و به سلول بازمی‌گردانند و نُه تن دیگر تیرباران می‌شوند. این داستان نیز از مجرای یک رابطۀ عاشقانه، به دادگاه‌های چند دقیقه‌ای و اعدام‌های گروهی زندانیان سیاسی در سال ۱۳۶۷ می‌پردازد.

سیمین اکرامی در حلقهٔ هنرمندان مهمی زندگی کرده؛ نفراتی مثل هانیبال الخاص و بهمن محصص. با این وجود هیچگاه نخواست تا از بلندگوی‌های و هوی آن‌ها و دارودسته‌شان چیزی را فریاد بزند. همین خودداری خود خواسته و گوشه گزینی، احترام من به او را صد چندان می‌کند. بیشتر زنان هنر مدرن ایران در سکوت کار کرده‌اند، بعضی‌هاشان از بقیه ساکت‌تر بوده‌اند؛ سیمین از کم حرف‌ترین آن‌هاست. طی این دهه‌ها هرگز ندیدم دربارهٔ خودش ادعایی کند، خودستایی داشته باشد یا زبان به گله و نقد کسی باز کند. هیچ توقعی از هیچ‌کس نداشته‌است؛ حتی وقتی به او پیشنهاد گفتگو دادم، خیلی محجوب پرسید که چرا او را برای این مکالمه برگزیده‌ام؟ و من بی‌هیچ مجامله‌ای می‌نویسم که: سیمین از هنرش بزرگ‌ترست و این خصلت دستیابی نیست. همان‌طور که گفتم، سیمین اکرامی بی‌ادعاست، مجسمه‌هایش نیز مثل خودش هستند؛ کم حرف، آرام، سخت و صبور؛ لیلی گلستان سال‌ها قبل دربارهٔ چشمانِ ترِا نمِ حس او نوشته بود. لیلی گلستان درست گفته بود، چشمان زیبای سیمین از مهربانی و حزن قابل زل زدن نیست و همین حالِ مادرانه و مشوش را در مجسمه‌هایش نیز ساخته‌است.

دشمنان رع نیروهای هرج و مرج هستند که ماعت[ز]، نظم کیهانی که رع ایجاد کرده‌است، را تهدید می‌کنند. دشمنان، افرادی هستند که به گسترش بی‌نظمی دامن می‌زنند و قدرتی کیهانی دارند؛ مانند آپـِپ[ژ] که تجسمی از هرج و مرج است و رع، همراه با دیگر خدایانِ حاضر در کرجی، هر شب با او می‌جنگند. نحسی زل زدن آپپ، خود یک سلاح قوی در برابر رع است و چشم رع یکی از چند قدرتی است که می‌توانند به مقابله با آن بشتابند. برخی از تعابیر نامشخص در متون تابوت به این مطلب اشاره می‌کنند که تصور می‌شده آپپ قادر به مجروح کردن یا سرقتِ چشم رع از استادش در طول مبارزه است. در متون دیگری از کمک قدرتِ آتشینِ چشم به آپپ برای تخریب و بی‌نظمی اشاره شده‌است. چشم‌نظر یا بلاگردان، عملکردِ چشم رع و دیگر چشم‌های مشابه آن را دارد و اعتقاد به دفع شر توسط آن وجود دارد.

آزمون و تست میدان بینایی را می‌توان در معاینه بالینی با درخواست از بیمار برای زل زدن به یک نقطه و ثابت نگاه داشتن چشم، در حالی که شیئی مانند یک خودکار را در مکان‌های گوناگون میدان بینایی وی حرکت می‌دهیم انجام داد. در این معاینه زاویه‌ای که شخص قادر به دیدن و درک شئ است را میدان بینایی وی محاسبه می‌کنیم. وقتی برای آزمون از دستگاه‌های کامپیوتری استفاده شود، تشخیص دقیق و قابل اعتماد خواهد بود. آزمون ماشینی توسط دستگاهی بنام پریمتر یا نیمکره‌ای که در آن نقطه‌های نور بر روی یک صفحه سفید برق می‌زنند، اندازه‌گیری می‌شود. این آزمون دو روش دارد. وقتی نقاط نورانی درون نیمکره مشاهده حرکت می‌کنند تا ناظر آن‌ها را ببیند پریمتری کینتیک یا جنبشی(Kinetic perimetry) نام دارد و اگر جایگاه هر نقطه نورانی ثابت باشد و از مشاهده گر خواسته شود چنانچه آن نقاط را می‌بیند یک دکمه مخصوص را فشار دهد، پریمتری ایستا (Static perimetry) نام می‌گیرد. متداول‌ترین روش پریمتری تحلیل‌گر میدان دید خودکار هامفری است که الگوهای آزمون مرکزی ۲۴ درجه یا ۳۰ درجه در میدان بینایی، معمولاً بیشتر استفاده می‌شود.