معنی کلمه حدیث غرر در دانشنامه اسلامی
حدیث غرر روایتی معروف با مدلول نهی از معامله غرری است.
اصطلاح حدیث غرر
حدیث غرر از امام رضا از پدرانش از امیرالمؤمنین از رسول خدا صلّی اللَّه علیه وآله نقل شده با این مضمون که آن حضرت از معامله با مضطر و معامله غرری، مانند معامله ای که درآن کالا یا بهای آن نامشخص باشد، نهی کرده است. این روایت هر چند به لحاظ سند ضعیف است، لیکن فقها مضمون آن را پذیرفته و آن را یکی از ادلّه قاعده غرر برشمرده اند.
[ویکی اهل البیت] روایتی معروف با مدلول نهی از معامله غرری.
برای واژه «غرر»، معانی متعدّدی در کتاب های لغت و فقه آمده و این امر، موجب لغزش هایی در فهم حدیث شده است. گاهی یک فقیه در یک کتاب فقهی چند نظر را ارائه می کند؛ برای مثال، شیخ انصاری ابتدا سخن کسی را نقل می کند که «غرر آن احتمالی (ریسک) است که عرف از آن دوری می کند و کسی را که به آن اعتنا ندارد، سرزنش می کند»؛ سپس آن را ردّ کرده، می گوید: «غرر، دائرمدار آن چه ذکر شد، نیست» امّا خود شیخ در جای دیگر به همان دیدگاه معتقد می شود. همین تردید در کلام امام خمینی رحمه الله نیز هست. او یک جا از گفتار شیخ انصاری مبنی بر این که به اتّفاق همه، جهل در معنای غرر دخالت دارد، تعجّب کرده، می فرماید: این مطلب از هیچ کتاب لغوی آشکار نیست.؛ سپس در جای دیگر به همین نظر تمایل می یابد و در نهایت همان را برمی گزیند.
به هر حال، برای واژه «غرر» معانی گوناگونی ذکر کرده اند؛ مانند خطر (ریسک)، خدعه (نیرنگ)، امری که مورد تعهّد و اطمینان نباشد، امری که ظاهری فریبنده و باطنی مجهول دارد.
اهل لغت برای غرر معانی متعدّد ذکر کرده اند؛ مانند غفلت، خدعه، خطر، انجام کاری که در آن ایمنی از ضرر نیست، چیزی که مورد تعهّد و اطمینان نیست، آن چه ظاهری پسندیده و باطنی ناپسند دارد، و به احتمال قوی، همگی معنای حقیقی غرر نیستند. برخی توضیح معنای حقیقی، برخی بیان لازم دائم، برخی لازم غالب و برخی بیان مصداق هستند. با توجه به موارد استعمال واژه غرر، معنای نزدیک به آن، معنای خدعه است که لازم دائم آن غفلت، لازم غالب آن خطر و مصداق آن چیزی است که ظاهری پسندیده و باطنی ناپسند دارد. محقّق ایروانی نیز گفته است:
می توان تمام معانی را به یک معنا، یعنی «خدعه» برگرداند.
مدرک اصلی قاعده نفی غرر، حدیث معروف «نهی النبی عن بیع الغرر» حدیث غرر از امام رضا علیه السلام از پدرانش از امیرالمومنین از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده با این مضمون که آن حضرت از معامله با مضطرّ و معامله غرری، مانند معامله ای که در آن کالا یا بهای آن نامشخص باشد، نهی کرده است.
این روایت هر چند به لحاظ سند ضعیف است، لیکن فقها مضمون آن را پذیرفته و آن را یکی از ادله قاعده غرر برشمرده اند.