تَنْقیحُ الْمَناظر مهم ترین اثر کمال الدین فارسی ( ـ۷۲۰ق) ریاضی دان و فیزیک دان نورشناس ایرانی که شرحی است تفصیلی و ابتکاری بر کتاب المناظر ابن هیثم. در مبحث نورشناسی. کمال الدین، درپی آزمایش های ممتاز و ویژه ای که خود شخصاً به تشویق قطب الدین شیرازی درخصوص شکست و بازتاب پرتوهای نور به انجام رسانید، تنقیح المناظر را پدید آورد.
معنی کلمه تنقیح المناظر در دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] تنقیح المناظر، کتاب مهمی در نورشناسی از کمال الدینِ فارسی (متوفی ۷۱۸) به عربی نگاشته شده است. عنوان کامل آن تنقیح المناظر لذوی الابصار والبصائر است که در آن به مباحث رؤیت و نورشناسی پرداخته شده و از مهمترین آثار علمی جهان اسلام به شمار می آید. این کتاب تنقیح و تفسیری بر کتاب المناظر ابن هیثم، در هفت مقاله و با همان عنوانهاست. کمال الدین در این هفت مقاله به ترتیب مباحثی چون رؤیت و نور، ادراک، خطاهای بصری، انعکاس (مقاله های چهارم و پنجم و ششم) و انعطاف (شکست نور) را مورد بحث و آزمایش قرار داده است. علاوه بر خلاصه و شرح انتقادی هفت مقاله ابن هیثم، تنقیح المناظر شامل این قسمتهاست: خاتمه ای بر مقاله هفتم کتاب المناظر در انعطاف نور، ذیلی در مبحث رنگین کمان (قوسِ قُزح) و لواحقی که شرحهای کوتاهی از سه رساله دیگر ابن هیثم، یعنی مقاله فی کیفیه الاظلال، مقاله فی صوره الکسوف و مقاله فی الضوء، است. انگیزه نگارش کمال الدین تنقیح المناظر را به توصیه استادش، قطب الدین شیرازی (متوفی ۷۲۰)، تألیف کرده است. وی در ساختار متن، آرای ابن هیثم را با واژه «قال» و نظریات خود را با «اقولُ» بیان کرده، با وجود این در بسیاری موارد نظرهای هر دو با هم آمیخته است. تحیر علمی کمال مقدمه تنقیح المناظر تنها منبع اصلی زندگینامه علمی مؤلف است و علاوه بر آن، سند موثقی است در مورد چگونگی انتقال آثار و مباحث علمی و از این حیث اهمیت بسیار دارد. در این مقدمه کمال الدین ضمن شرح طولانی و ارزنده ای درباره آغاز فعالیت خود در زمینه نورشناسی، صریحاً آورده که فرضیه های نادرست «بزرگان حکمت»، بویژه تصور تساوی زاویه های تابش، انعکاس، انعطاف و نفوذ، باعث تحیر وی شده است. همچنین این عبارت از مقدمه تنقیح المناظر به لحاظ تاریخی بسیار مهم است که قطب الدین شیرازی در جوانی دو جلد کتاب قطور به نام مناظر، منسوب به ابن هیثم را در کتابخانه های فارس دیده و بعدها آن ها را از سرزمینهای دور دست برای شاگرد مشتاق خود فراهم آورده است. طبق این عبارت در زمان تألیف تنقیح المناظر (ح ۶۸۸) استفاده از کتاب المناظر ابن هیثم در سرزمینهای اسلامی محدود بوده، در حالی که در اروپای قرون وسطا بسرعت و در بُعد وسیعی انتشار یافته، چندبار به لاتینی و ایتالیایی ترجمه شده و سپس جزو نخستین آثار چاپی دوره رنسانس در دسترس دانشمندان اروپایی قرار گرفته است. بسط نظریات ابن هیثم ...
جملاتی از کاربرد کلمه تنقیح المناظر
آثار کمال الدین فارسی در زمینه فیزیک نوری، زاده پرسش‌هایی بود که او در مورد بازتابش نور در ذهن داشت. کنکاش و مطالعه در کتاب فیزیک نوری اثر ابن هیثم، پیشنهادی سازنده از قطب الدین شیرازی به کمال الدین فارسی بود که او را در رسیدن به دستاوردهای علمیش کمک کرد. کتاب معروف او در علم فیزیک نور به نام تنقیح المناظر می‌باشد.
این کتاب خلاصه و تنقیح المناظر ابن هيثم است
کمال الدین فارسی برای کسب دانش به سرزمینهای مختلف مسافرت کرد. او روزگاری طولانی در اصفهان نزد ابن خوام (عبدالله بن محمد بن عبد الرزاق عماد الدین بغدادی) دانش ریاضیات را فراگرفت و اثر معروفش در این زمینه را که اساس القواعد فی اصول الفوائد نام داشت، عرضه کرد. او این کتاب را در توضیح رساله الفوائد البهائیه فی قواعد الحسابیهنوشته ابن خوام نوشته‌است. کمال الدین فارسی همچنین نزد قطب الدین شیرازی شاگردی کرده و دانش‌نویسه تنقیح المناظر را با رهنمودهای او و به اسم او خلق کرده‌است. کمال الدین فارسی از علوم جمال الدین صاعد بن محمد سغدی ترکستانی نیز بهره برده و کتاب البصائر فی اختصار تنقیح المناظر را به‌درخواست او و به اسم او نوشته و در رساله تنقیح المناظر، از او به عنوان استاد نام برده‌است.