تاریخ محمدی

دسته‌ای از این آثار اختصاص به روزگار فتحعلی‌شاه دارند که عبارتند از: جهان‌آراء نوشتهٔ میرزا صادق وقایع‌نگار مروزی، نخبةالاخبار نوشتهٔ حاج عبدالوهاب، تذکرةالسلاطین اثر محمود میرزا قاجار، جنةالاخبار نوشتهٔ محمد حسن لنجانی اصفهانی، تاریخ فتحعلی‌شاه اثر سید فضل‌الله حسینی شیرازی، تاریخ محمدی و تاریخ فتحعلی‌شاه قاجار نوشتهٔ محمد ساروی، تاریخ ملک‌آراء نوشتهٔ علیقلی چلاوی مازندرانی، تاریخ آل قاجار اثر مصطفی‌قلی موسوی ساروی سبلانی، مفرح القلوب نوشتهٔ محمد ندیم بارفروشی.

از جدی‌ترین مشکلاتِ مطرح‌شده دربارهٔ دورهٔ افشاری و زندی، نبودِ منبعِ کافی به‌نسبتِ تعدادِ منابع در دویست سالِ پیش از سقوطِ صفویه یا اطلاعاتِ فراوانِ موجود دربارهٔ سدهٔ نوزدهم میلادی است. در روندِ پیش از سقوطِ قطعیِ اصفهان، منابعِ بومیِ فارسی‌زبانِ نسبتاً اندکی به‌ویژه دربارهٔ اواسط تا اواخرِ سدهٔ هجدهم میلادی موجود است. برای دورهٔ پس از سرنگونیِ صفویه، آثارِ مهمِ گوناگونی از حزین لاهیجی، بِدایَةُالْاَخبار اثر عبدُالنَّبی شیخ‌ُالْاسلام بهبهانی دربارهٔ وقایعِ بهبهان و پیرامونش، و مِرآتِ وارداتِ محمد شفیع تهرانی دربارهٔ منطقهٔ سیستان گزارش شده‌است. سلطنتِ نادرشاه سببِ پیدایشِ وقایع‌نگاری‌های گوناگونی شد که بیشترشان بر مدارِ او و برای جلال و شکوهِ بیشترش نوشته شده‌اند، مانند تاریخِ عالَم‌آرای نادری و تاریخِ جهانگشای نادری. این‌دست آثار اطلاعاتِ مفیدی را ارائه می‌دهند، حتی اگر دربردارندهٔ مبالغه و اغراقِ شدیدی باشند. دیگر وقایع‌نگاری‌های آموزنده، که دورهٔ بعد از قتلِ نادر و ظهورِ حکومتِ زندیان را دربرمی‌گیرد، شاملِ مُجمَلُ التَّواریخ، تاریخِ گیتی‌گُشا و تاریخ محمدی است. نیز منابعِ رواییِ بسیار جالبی دردست است، مانند دفترِ خاطراتِ میرزا محمد کلانترِ فارس، که شیوهٔ گذشته‌نگر دارند و ترکیبی سرگرم‌کننده از واقعیت و داستان‌هایی معروف به رُستم‌ُالتَّواریخ اثرِ رُستم‌ُالْحُکَماست.