معنی کلمه الهیات و خداشناسی در دانشنامه اسلامی
رساله حاضر مشتمل بر شش فصل مى باشد.
فصل اوّل در بیان آسانى و دشوارى مطلوب است آسانى مطلوب از آنجاست که نور هستى وى همواره در همه جا هویدا و آشکار است. و دشوارى مطلوب بدان سبب است که دیدۀ عقل بشرى طاقت تجلیّات حقّ را ندارد در اینجا سؤالى مطرح مى شود که علّت قصور عقل بشرى از معرفت ذات الهى چیست؟دراین باره چهار جواب داده شده است جواب اوّل اینکه چون عقل بشرى متناهى است و نور جلال حقّ نامتناهى لذا هیچ نسبتى میان متناهى و نامتناهى وجود ندارد جواب دوّم در واقع تقریر دیگر جواب اوّل است ولى در جواب سوّم از راه دیگرى وارد بحث مى شود تا معمّا را حلّ کند اصولا دریافت ها و معلومات بشرى یا از طریق تصوّر حاصل مى شود یا از طریق تصدیق و هیچ یک از اینها را در حریم الهى راهى نیست چون تصوّرات ما یا از راه حواس بدست مى آید و یا از طریق نفس مانند لذّت و الم و یا از طریق عقل مانند تصوّر مفهوم وحدت و کثرت و هرچیزى که غیر از این سه موارد باشد براى ما قابل تصوّر نخواهد بود و حقیقت حقّ تعالى از هر سه نوع اینها بیرون است لذا عقول بشرى هیچ وقت به کنه حقیقت حق تعالى نمى رسد نکته جالب اینکه انسان چون در سیر الى اللّه به مقام وحدت مى رسد بساط عقل برچیده مى شود و حرکت هاى عقلانى به طور کلّى نابود مى شوند و بالاخره جواب چهارم براساس ضعف بشرى تعیین مى گردد.
فخر رازى در فصل دوّم این رساله به اقسام روندگان و جویندگان راه معرفت اشاره مى کند که بر دو قسمند: یا اهل حرکتند و یا اهل سکون خود اهل حرکت که در داشتن پیشرو و رهبر اختلاف دارند سه طایفه اند: گروهى مى گویند که پیشرو ما باید از جنس انسان باشد نه چیز دیگر، سپس در میان این قوم اختلاف بوجود آمد گروهى پیشرو را در پیامبر گروهى در امام، عدّه اى در قرآن و اخبار، و برخى دیگر در پیرو مرشد یافتند گروه دوّم مى گویند که در حرکت بسوى معرفت الهى رهبر و پیشوا نباید از جنس بشر و انس باشد زیرا عقول بشرى ناقص بوده و صلاحیّت رهبرى را ندارد گروهى از اینان به عبادت کواکب پرداخته و عدّه اى هم براساس ریاضت، ارواح جن و ملائکه را پیشواى خود قرار دادند گروه سوّم در حرکت معرفتى خود رهبرى عقل را برگزیدند و آن را حاکم به حقّ دانستند اینان معتقدند که حسّ خطاپذیر بوده لذا صلاحیّت ندارد که بر آن اعتماد شود، در این میان فخر رازى به عقل بشرى ارزش والایى قائل است و مذهب پیشرفته را مذهب عقلانى مى داند.
طایفۀ دوم از جویندگان طریق معرفت، اهل سکونند آنان کسانى هستند که از تمامى اغیار دل بریده اند. و در حجرۀ دل ساکن شدند اینان بهترین افراد در روى زمین هستند.