معنی کلمه فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی در دانشنامه اسلامی
مطابق با تعریف این مجموعه، به سازمان ها و بنیادهایی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای تحقق بخشیدن به اهداف انقلاب ایجاد شد، «نهادهای انقلابی» گفته می شود. ضرورت های تشکیل چنین نهادهایی عبارت بودند از:
اغلب این نهادها پس از تأسیس زیرنظر بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام یا مقام ولایت فقیه قرار گرفتند و توسط آن مقام خط مشی های فعالیت آن مشخص می شد ولی به مرور و با مشخص تر شدن وظایف و مسئولیت ها، بعضی از این نهادها درهم یا در ارگان های دولتی ادغام گردیدند.
در طول حیات جمهوری اسلامی و بنا به اقتضای زمان، برخی نهادهای دیگر بسته به ضرورت تشکیل شده است. این نهادها به مرور تکمیل، ترمیم، حذف یا زیرنظر یکی از ارگان های دولتی قرار گرفتند و به فعالیت پرداختند. برخی از این نهادها از مراکز حساس و تأثیرگذار انقلاب اسلامی می باشند که مجلس خبرگان رهبری، مجلس خبرگان قانون اساسی، سپاه و... از آن جمله اند.
بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، بنیاد علوی، بنیاد پانزده خرداد، جهاد سازندگی، جهاد دانشگاهی، نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاهها، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی جوانان، بنیاد شهید انقلاب اسلامی، برخی دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی و نیز کاربردی، نهضت سوادآموزی و... از دیگر نهادهای انقلابی هستند که برای تحقق اهداف انقلاب اسلامی تشکیل شده اند. در کنار این نهادها برخی نهادهای دیگر منحل یا درهم ادغام شده اند که از آن جمله می توان به انحلال شورای انقلاب اسلامی پس از تشکیل مجلس شورای اسلامی، ادغام کمیته های انقلاب اسلامی در نیروی انتظامی، تبدیل جهاد سازندگی به یک وزارتخانه ی دولتی و... اشاره کرد.
این نهادها در تثبیت و ترمیم نابسامانی های جامعه و نیز جلوگیری از اغتشاش ها و ناآرامی ها و البته سازندگی کشور نقش ویژه ای داشتند. چه بسا در نبود آن نهادها، نظام مقدس جمهوری اسلامی به این مرحله از رشد و بالندگی نمی رسید و بحران های عدیده ای چون خرابی های ناشی از انقلاب، جنگ های خیابانی سال های 1358 و 1359، جنگ تحمیلی، محاصره های اقتصادی و... در اثر تلاش های چنین نهادهایی پشت سر گذاشته شد.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی برای تدوین تاریخ انقلاب اسلامی درصدد تهیه و نگارش تاریخچه ای از نهادهای انقلابی برآمد. بدین منظور ابتدا با مراجعه به منابع مکتوبی چون روزنامه های متعدد، مجموعه قوانین مجلس شورای اسلامی، فهرستی از نهادهای انقلابی اسلامی تهیه شد. در مرحله ی اول بالغ بر 120 نهاد با کارکرد انقلابی استخراج شد و پس از مطالعه درباره ی آنها، در نهایت 27 نهاد به علت ادغام در یکدیگر حذف و در نهایت 97 نهاد مورد تأیید قرار گرفت و برای پژوهش در اختیار محققان قرار گرفت. البته در این زمینه اولویت هایی در نظر گرفته شده بود؛ به طوری که نهادهایی که با فرمان مستقیم و غیرمستقیم امام و یا مقام معظم رهبری تأسیس شده بودند، در اولویت پژوهش قرار گرفتند. به عبارت دیگر شاید نهادهایی بودند که کارکرد انقلابی داشتند ولی توسط امام و یا مقام معظم رهبری تأسیس نشده اند که آن نهادها در این فرهنگنامه نیامده است.
علاوه بر این برخی دیگر از نهادها که پس از پیروزی انقلاب اسلامی تأسیس شدند ولی کارکرد انقلابی نداشتند، از ذکر آنها خودداری شده است. به عبارت دیگر اگرچه این نهادها پس از پیروزی انقلاب اسلامی تأسیس شده اند ولی نقش انقلابی نداشتند یا به مرور به نهادهای غیرانقلابی تبدیل شدند. برخی از نهادهایی هم که در این فرهنگنامه به آنان پرداخته نشده است، نهادهایی هستند که اگرچه در دوره ی قبل از انقلاب اسلامی وجود نداشتند ولی در قالب ارگان های دولتی دیگر فعال بودند که از آن جمله می توان به سازمان میراث فرهنگی و کتابخانه ی ملی اشاره کرد. بنابراین با این ملاحظات برخی از نهادها در این فرهنگنامه گنجانده نشده اند.