ضللنا

همچنين استقلال روح ، از دو آيه ذيل ، كاملا آشكار است كه منكران معاد مى گفتند: (آياوقتى كه مرديم و پوسيديم و در زمين گم شديم باز در خلقت جديدى خواهيم بود؟! (( وقالوا اذا ضللنا فى الارض ءانا لفى خلق جديد )) (95)

و قالوا ء اذا ضللنا فى الارض ءانا لفى خلق جديدبل هم بلقاء ربهم كافرون

نخست مى گويد: (آنها گفتند آيا هنگامى كه ما مرديم و خاك شديم و در زمين گم شديم ،آفرينش تازه اى خواهيم يافت )؟! (و قالوا اذا ضللنا فى الارض ائنا لفى خلق جديد).

و اين همان حقيقتى است كه از آيه (و قالوا ءاذا ضللنا فى الارض ءانا لفى خلق جديدبل هم بلقاء ربهم كافرون قل يتوفاكم ملك الموت الذى وكل بكم ) هم استفاده مى شود. پس آنكه ملائكه در حين مرگ او را مى گيرند آن انسان است، و آنچه در قبر متلاشى مى شود و مى پوسد، آن بدن انسان است ، نه خود انسان .

از اين شبهه ، پاسخهاى مختلفى داده اند. قبل از اشاره به آن پاسخها لازم است بگوييمكه : قرآن كريم مى فرمايد: حقيقت انسان روح اوست و حفظ شخصيت او با روح مى باشدلذا خداوند متعال در جواب كفار كه مى گفتند:(( (ء اذا ضللنا فى الارض ء انا لفىخلق جديد)(372))) فرموده :(( (قل يتوفا كم ملك الموت ...))) يعنى انسانآن نيست كه پوسيده و در زمين گم مى شود، بلكه حقيقت انسان همان روح اوست كه ملكالموت هنگام مرگ ، آن را تحويل مى گيرد.

خداوند در اين باره مى فرمايد: (و قالوا ءاذا ضللنا فى الارض ءانا لفى خلق جديدبل هم بلقاء ربّهم كافرون قل يتوفيكم ملك الموت الذىوكل بكم ثم الى ربكم ترجعون ) كه حاصلش اين است كه شما با مردن در زمين گمنمى شويد و معدوم نمى گرديد، بلكه ملك الموت كهموكل بر مرگ است آن حقيقتى را كه لفظ (شما) و (ما) به آن دلالت مى كند، وعبارت از جانها است مى گيرد و در قبضه او باقى مى ماند و گم نمى شود، آنگاه وقتىمبعوث شديد بسوى خدا برمى گرديد، و دوباره بدنهاى شما بجانهايتان ملحق مى شود،و باز شما شمائيد.

(نكس روس ) به معناى سر به پايين انداختن است و مراد از مجرمين - به قرينهذيل آيه - خصوص منكرين معاد است ، و به همين جهت لام در آن خالى از معناى عهد نيست ، درنتيجه اين معنا را به آيه مى دهد كه : اگر ببينى مجرمين مذكور و معهود را، كه منكر معادبودند و مى گفتند: (ءاذا ضللنا فى الارض ...)، چگونه سر به پايين انداخته اند...

پس از آنچه گذشت دو مطلب روشن گرديد، اول اينكه آيه(قل يتوفيكم ...) متصل است به آيه (ءاذا ضللنا فى الارض ...)، و پاسخى استكه اشكال كفار را باطل ، و شبهه آنان را درباره معاد دفع مى كند.

و اگر جواب (اذا) حذف شده براى اين است كه اشاره كند به اينكه آنقدر عجيب است كهاصلا گفتنى نيست ، چون عقل هيچ صاحب عقلى آن را نمى پذيرد، و اين آيه همان مضمونى راافـاده مـى كـنـد كـه آيـه (و قـالوا ءاذا ضللنا فى الارض ءانا لفى خلق جديد) آن راافاده مى كند.

چگونه وقتى ما خاك شديم و خاكهاى ما در زمين گم شد، دوباره لباس حيات در تن ميكنيم؟ و قالوا ء اذا ضللنا فى الارض ء انا لفى خلق جديد (الم سجده آيه 10).