صوفیان

من زسماع چنگ و نی رقص کنان چو صوفیان تا که برقص آورم شاهد و شمع انجمن

اثر تاریخی خانه حاتمی، قدیمی ترین خانه تاریخی بروجرد است که از سایر خانه های تاریخی بروجرد از نظر دیرینگی و نوع معماری متمایز است. این بنا در دوره صفویه ساخته شده است و بخشی از مجموعه تاریخی طباطبائی‌ها در کوی صوفیان در بافت تاریخی بروجرد است. خانه خاتمی ۱۳۰۰ متر مربع مساحت دارد و دارای ستونهای چوبی و گچ بری های زیباست.

ز ذکر جهر مکن منع صوفیان زاهد که عاشقند به بانگ بلند بر الله

کتّانی گوید یکی را دیدم از صوفیان، بر در کعبه که او را نمی شناختم، غریب بود و میگفت خداوندا من نمی دانم که دیگران چه میگویند و چه میخواهند امّا درین رقعۀ من نگر، رقعۀ در دست داشت چون این بگفت آن رقعه از دست وی بهوا در پرید و غائب شد.

نظر به اهمیت شطح اناالحق و کلمات مشابه آن که نیازمند توجیه و تأویل است و درغیر این صورت به تکفیرِ قائل آن می‌انجامدـ همواره نقد ناقدان از تعبیر اناالحق و دفاع صوفیان از آن، در تاریخ تصوف وجود داشته‌است.

این راه‌آهن در مسیر خود از صوفیان، بخش یامچی، خوی، مرند، زنوز عبور می‌نماید.

صلا ای صوفیان کامروز باری سماع است و شراب و عیش آری

بپخته است خدا بهر صوفیان حلوا که حلقه حلقه نشستند و در میان حلوا

در زمان شیخ جنید (مرگ ۱۴۶۰ م) صفویه از یک فرقه صوفیانه که حول یک مرید سازماندهی شده بود، به یک جنبش نظامی فعال با سیاست فتح و سلطه تبدیل شد. شیخ جنید با عموی خود جعفر که مخالف فعالیتهای نظامی صوفیان بود درگیر شد و گروه نظامی شیعی خود را تشکیل داد. او اولین رهبر معنوی صفوی بود که گسترش آموزه‌های شیعه و خصوصاً غلات دوازده امامی را حمایت کرد. پیروانش جنید را تجسم خداوند می‌دانستند.

او در رساله وحدت الوجودیه خویش اظهار داشته‌است: صوفیان مؤمنان واقعی هستند و خواستار ارزیابی بی‌طرفانه از گفته‌های آنها شده و به تجربیات عرفانی خودش اشاره دارد. همچنین شعر فارسی او نیز پر از ادعاهای عرفانی و نمادها است. اما شیخ بهایی همزمان خواستار پیروی دقیق از شریعت به عنوان پیش‌نیاز برای شروع راه طریقت است.

صوفیان با صفا را دیده ام شیخ مکتب را نکو سنجیده ام

در عقاید شیعه توسل به معنی یافتن وسیله‌ای برای نزدیکی به خداوند است و ارتباط نزدیکی با مبحث شفاعت دارد. توسل در میان شاخه‌های مختلف مسلمانان در طی قرون گذشته رواج داشته، ولی در میان شیعیان و صوفیان از اهمیت بیشتری برخوردار است. از قرن هشتم هجری قمری، انتقادات سلفیان از توسل درگیری‌هایی را بین آنان و شیعیان و اهلِ سنّتِ معتدل به وجود آورده‌است.

صوفیان جمله منفعل گشتند همه بگذاشتند و بگذشتند

نقل است که جوانی بود پیوسته بر صوفیان انکار کردی. یک روز ذوالنون انگشتری خود به وی داد و گفت: این را به بازار بر و به یک دینار گرو کن.

ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی یا حکیم سنایی (۴۷۳–۵۴۵ قمری)، شاعر و عارف ایرانی سده پنجم و ششم هجری بود. وی از بزرگ‌ترین صوفیان و شاعران قصیده‌گو و مثنوی‌سرای زبان پارسی است که در سدهٔ پنجم هجری می‌زیسته‌است. برخی بر این باورند که سنایی شاعری است که برای نخستین بار عرفان را به صورت جدی وارد شعر فارسی کرد ولی صوفیان پیش از او نیز در سروده های خود مضامین عرفانی را بیان کرده‌اند. تصوف سنایی با آن‌که از سخنان قلندران و اهل ملامت نیز مایه می‌گیرد، چیزی معتدل است.

حلقهٔ آن صوفیان مستفید چونک در وجد و طرب آخر رسید

ذِکرِ خَنجَر نوعی آیین نمایش هنریِ رایج در قالب رقص در میان ترکمن‌هاست. این رقص که به‌طور دسته‌جمعی و با لباس محلی و خنجر بر کمر صورت می‌گیرد، حالتی ذکرگونه دارد و برداشتی است عارفانه از حالت و جذبهٔ صوفیان.

صوفیان را دگر امروز نه های است و نه هوئی آسمان باز همانا زده سنگی به سبوئی

اسماعیل، معروف به شاه اسماعیل یکم مؤسس صفویان بود. وی پس از مرگ پدرش و فرار از زندان به لاهیجان رفت و نزد «کارکیا میرزا علی» پناه گرفت. اسماعیل با مراقبت‌های شمس‌الدین لاهیجی فارسی، عربی، قرآن و مبانی و اصول شیعهٔ امامیه را فرا گرفت. همچنین در این مدت، زیر نظر هفت نفر از صوفیان لاهیجان فنون رزم را آموخته‌بود. اسماعیل در ۹۰۷ هجری خود را شاه ایران نامیده و سراسر ایران را به قلمرو خود الحاق نمود.

صفویان دودمانی ایرانی و از نسل صوفیان طریقت صفویه بودند حدود ۲۳۵ سال بر ایران حکمرانی کردند. این دودمان به‌شدت با ترکمان‌ها، گرجی‌ها، چرکس‌ها و مقامات عالی از یونانیان پونتی پیوند نژادی داشت. آن‌ها به زبان تُرکی آذربایجانی[پ] سخن می‌گفتند و ترک‌سازی شده بودند و پس از شیعه شدن آنها ایل‌های ترک به آنها پیوستند که یکی از مهم‌ترین آنها قزلباش بودند.