حسابهم

نظير اين روايت ، روايتى است كه باز الدر المنثور آن را از كتاب ناسخ نحاس از ابنعباس نقل كرده كه گفت : آيه (و ما على الذين يتقون من حسابهم من شى ء) كه در مكهنازل شده ، با آيه (و قد نزل عليكم فى الكتاب ) كه در مدينهنازل شده نسخ شد.

آيات (1) تا (5) : اقترب للناس حسابهم و هم فى غفلة معرضون...

5 گاهى بايد براى جذب حواسها، سخن را كوبنده و هشدار دهنده آغاز كرد. سوره با جمله (اقترب للناس حسابهم ) شروع شده است .

(ما عليك من حسابهم من شى ء و ما من حسابك عليهم من شى ء) (حساب ) عبارت است ازاستعمال عدد و جمع و تفريق آن ، و چون تزكيهاعمال بندگان و معدلگيرى آن براى دادن پاداش ، عادتا ازاستعمال عدد و جمع و تفريق خالى نيست ، از اين جهت خود اين معدلگيرى ، حساباعمال ناميده شده است ، و از آنجايى كه رسيدن به حساباعمال بندگان براى دادن كيفر و پاداش است ، و كيفر و پاداش هم از ناحيه خداى سبحاناست ، از اين رو قرآن كريم اين حساب را به عهده خداى تعالى دانسته و مى فرمايد: (انحسابهم الا على ربى ) و نيز مى فرمايد: (ثم ان علينا حسابهم ) و اگر در آيه(ان الله كان على كل شى ء حسيبا) مانند آياتقبل ، خداى را محكوم و عهده دار حساب ندانسته و بر عكس ، هر چيزى را محكوم و تحت نظرخداوند دانسته براى اين بوده است كه خواسته قدرت و سلطنتى را كه خداوند بر هر چيزدارد برساند.

اين سوره - همانگونه كه اشاره كرديم - با يك هشدار نيرومند به عموم مردم آغاز مى شود،هـشدارى تكاندهنده و بيداركننده ، مى گويد: (حساب مردم به آنها نزديك شده ، در حالىكه در غفلتند و روى گردانند) (اقترب للناس حسابهم و هم فى غفلة معرضون ).

و نيز ممكن است از جمله (ما عليك من حسابهم من شى ء)، استفادهتحمل حساب شود، يعنى بخواهد بفرمايد: سنگينى و وزر ووبال اعمال زشت آنان بر تو نيست ، تا هر چه بيشتر گناه كنند، تو بيشتر ناراحت شوى.

در مجمع البيان است كه امام ابى جعفر (عليه السلام ) فرمود: وقتى مسلمين آيه (فلاتقعد بعد الذكرى مع القوم الظالمين ) را شنيدند بهرسول خدا (صلى الله عليه وآله و سلم ) عرض كردند پس تكليف ما چيست ؟ اگر بناباشد هر وقت بشنويم كه مشركين قرآن را مسخره مى كنند، برخيزيم و برويم بايداصلا داخل مسجد الحرام نشويم ، و خانه خدا را طواف نكنيم ، براى اينكه هميشه مشركين درآنجا جمع هستند و با ديدن ما، شروع به استهزاى قرآن مى كنند. در جوابشان اين آيهنازل شد: (و ما على الذين يتقون من حسابهم من شى ء) و آنان را دستور داد كه تا آنجاكه مى توانند مشركين را تذكر داده و به حقايق دين آشنا كنند.

و ما على الذين يتقون من حسابهم من شى ء و لكن ذكرى لعلهم يتقون(69)

و نظير اين توجيه كه براى اتصال آيه به ماقبل خود كرده اند، توجيهى است كه از ابومسلمنقل شده كه گفته است : اين آيه متصل به آيه (اقترب للناس حسابهم ) است ، كه دراول سوره قرار دارد و مقصود از حساب ، بازخواست و پرسش از نعمتهايى است كه خداىعزوجل به مردم انعام فرموده كه آيا در مقابل آن نعمتها شكرگزارى كردند و يا درمقابل آن كفران نمودند؟.

و كوتاه سخن اينكه : مساءله خوفى كه اين طايفه در گفتار خود آوردند، خوف در مقامعمل است ، چون حساب عمل بنده با خدا است ، و بندگى لازمه لاينفك انسان است ، انسان بههر درجه از كمال برسد، و حتى به مقام عصمت و بى گناهى هم اگر برسد، باز هم بندهاست ، و بنده ممكن نيست از خوف پروردگارش تهى باشد، همچنان كه فرمود: (ان اليناايابهم ثم ان علينا حسابهم ).