تولتک

اگرچه واژه ناحواتی «تولتک» در حالت کلی به معنی «صنعتگر سطح پیشرفته» می‌باشد و همیشه هم اشاره به تمدن تولتک‌ها (که بر روی تمدن تولا و هیدالگو متمرکز شده) ندارد. به دلیل اینکه تمدن تولتک قرن‌ها پس از تمدن تئوتی وکان‌ها شکوفا شد مردم نتوانستند پایه‌گذاران این شهر را ببینند.

اگرچه پژوهشگران تنها به توسعه و درجه تأثیرگذاری شهر تئوتی وکان اشاره کرده‌اند، برخی نیز معتقدند آن شهر دارای نفوذ مستقیم و نظامی‌گری بوده‌است. برخی دیگر هم معتقدند که اقتباس ویژگی‌های «خارجیها» بخشی از نفوذ فرهنگی دوسویه، آگاهانه و انتخابی می‌باشد. یافته‌های جدید نیز حاکی از آنند که تئوتی وکان از همان زمان امپراطوری‌های باستان، همچون تولتک و آزتک روشی یکسان در مراودات و مبادلاتش با دیگر مراکز اعمال می‌کرده‌است. این باور وجود دارد که تئوتی وکان تأثیر را بر روی سبک‌های کلاسیک و پیش از کلاسیک مایا داشته‌است، و به احتمال زیاد این امر توسط تصرف چندین مرکز و ناحیه مایا شامل: تیکان و ناحیه پتن و تأثیر فرهنگ مایا بوده‌است.

تاریخ اولیه شهر تئوتی وکان کاملاً اسرارآمیز و منشأ بنیان‌گذاری آن نامشخص می‌باشد. برای سالیان مدیدی باستان شناسان معتقد بودند آن شهر به وسیلهٔ تولتک‌ها ساخته شده‌است. این نظریه به متون دوران استعمار برمیگردد، همچون مستندات دوران فلورانس که به زمین‌های تولتک‌ها نسبت داده شده‌است.

درپی کوچ ناگهانی مایاها، اقوام جدیدی آمدند و سرزمین‌های مایاها را تسخیر کردند. شهر بزرگ چیچن ایتزا به دست قوم تولتک که از اقوام نیمه‌وحشی ساکن ارتفاعات مکزیک بود افتاد. اقوام دیگری نیز فتح سرزمین‌های دیگر مایایی را آغاز کردند و تقریباً تمام ماحصل تمدن مایایی از دست رفت. این روند تا قرن سیزدهم ادامه داشت و در نهایت در قرن سیزدهم مایاها موفق شدند دوباره حاکمیت شهرهای خود را به‌دست بگیرند اما با این تفاوت که به جای یک حکومت، آن زمان شانزده حکومت کوچک در سرزمین‌های مایا حکومت می‌کردند. فرهنگ مایایی هم به نسبت دوره گذشته بسیار ضعیف‌تر و کم‌توان‌تر شده بود و تقریباً زیر سایه تمدن آزتک قرار گرفت و در نهایت به دست اسپانیایی‌های مهاجم، تمدن مایا برچیده شد.