تلبیس ابلیس
معنی کلمه تلبیس ابلیس در دانشنامه آزاد فارسی
(یا: نقدالعلم و العلماء) از ابوالفرج بن جوزی، کتابی به عربی، در رد و نقد اصحاب عقاید و طوایف مختلف ازجمله فیلسوفان و صوفیان، در قرن ۶ق. این کتاب در یازده باب تألیف شده و مؤلف در آن، همۀ مخالفان خود را فریب خوردگان شیطان خوانده و در ردّ قول آن ها، از همۀ شیوه های بحث و جدل سود جسته است. ترجمۀ فارسی آن در تهران منتشر شده است (۱۳۶۸ش).
معنی کلمه تلبیس ابلیس در دانشنامه اسلامی
این کتاب به تعبیر مؤلف درباره انواع محرّمات و بدعت های ناشی از وسوسه های شیطانی است.ابن جوزی در این اثر، با بحث جدلی به بسیاری از طوایف و فرق ، از جمله خوارج ، شیعیان (به قول او روافض )، فلاسفه، متکلمان ، باطنیان و به ویژه صوفیه، تاخته و حتی برخی محدّثان و فقها را، به سبب طرفداری از آنچه او بدعت و خروج از سنّت رسول اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم خوانده، نکوهش کرده است.ابن جوزی در تحمیدیّه کتاب، ضمن ستایشِ عقل به عنوان تصدیق کننده وحی ، ابلیس را مؤثر در فرقه فرقه شدن مردم پس از عصر پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله وسلم و صحابه معرفی می کند و می گوید که این کتاب را نوشته است تا مردم را از فتنه ابلیس بر حذر دارد و پنهان کاری های او را آشکار کند. تلبیس ابلیس در بیان ریشه های درونی اعتقادات و رفتارها اثر درخور توجهی است. ابن جوزی می کوشد تا با نقّادی ، فریب های نفسانی و شیطانی را آشکار کند و تصاویری از هوای نفس انسان ارائه دهد، همچنین احزاب و فرق، اوضاع و احوال جامعه و زمان خویش را معرفی کند.این اثر را می توان سندی مهم در تاریخ فکری و اجتماعی عالم اسلام در قرن ششم دانست.
منابع کتاب
ابن جوزی در تألیف این کتاب، از چند اثر مهم، از جمله « الرّد علی الغُلاة » و « کتاب الآراء و الدیانات » تألیف محمدبن حسن نوبختی ، استفاده کرده است، همچنین برخی اطلاعات و اخبار خود را از کتاب هایی به دست آورده که از بین رفته است.
محتوای کتاب
تلبیس ابلیس در سیزده باب نوشته شده است:
← باب اول
...
جملاتی از کاربرد کلمه تلبیس ابلیس
ابن عباس گفت میان ایشان سخن دراز شد و شیطان سوم ایشان در کار ایستاده، دستی بیوسف برد و دیگر دست بزلیخا، هر دو را فراهم کشید، پنداشت که ایشان را بهم جمع کرد و بمقصود رسید! برهان حق پدید آمد ناگاه و تلبیس ابلیس همه نیست گشت و تباه:
علم نبود غیر علم عاشقی مابقی تلبیس ابلیس شقی
هم به لاحول قناعت هر نفس دفع کن تلبیس ابلیس هوس
بسی با او بکرد ابلیس تلبیس به کار آمد کنون تلبیس ابلیس
بهر صفه اش، داده ادریس درس نه کس را ز تلبیس ابلیس ترس
فراوان گناه است ما بندگان را ز تلبیس ابلیس و نفس هوائی
به تلبیس ابلیس در چاه رفت که نتوان از این خوب تر راه رفت