معنی کلمه الفوائد الصمدیه در دانشنامه اسلامی
نخستین گام ورود به معارف شکوهمند اسلامی، آشنایی کامل به زبان قرآن است. این آشنایی برای طالبان آن، با فراگیری دو علم صرف و نحو آغاز می شود. یکی از مهم ترین و دقیق ترین آثار شیخ بهایی در نحو، «الفوائد الصمدیه» معروف به صمدیه است که مرحوم شیخ به برادر کوچکش، عبدالصمد دیکته کرده و سپس در اختیار اهل فضل قرار داده است و جزو کتب درسی در مرحله متوسط علم نحو در حوزه های علمیه است. شیخ بهایی با نگارش کتاب صمدیه، نزدیک به پنج قرن است نام خود را در قالب اصلی ترین کتاب های دینی، در راستای آشنایی با علوم اسلامی، یعنی جامع المقدمات حفظ کرده است. این در حالی است که تاریخ او را به عنوان عالمی نحوی نمی شناسد و به اثر او، تنها به دید بررسی آثار بزرگان علم نحو می نگرد. این اثر با حجم بسیار کم، حاوی یک دوره کامل نحو است که در کمال ایجاز و اختصار و در کمال فصاحت و بلاغت می باشد و به یقین می توان گفت که در عبارات آن اعجازی به کار رفته است و به گفته خودش در آن در و گوهرهای گران بهایی به کار رفته که جز اهل فن و ادب کسی به حقیقت آنها پی نخواهد برد.
شروح الفوائد الصمدیه
شروحی بر این کتاب نوشته شده است از جمله: • شرح سیدعلی خان بن احمد مدنی به نام «الحدائق الندیه فی شرح فوائد الصمدیه (شیخ بهائی)»؛• «الدره الثمینه فی شرح الصمدیه» نوشته محمدجواد ذهنی تهرانی؛ • «القواعد العربیه فی شرح الفوائد الصمدیه» نوشته علی حسینی؛• «شرح الصمدیه» نوشته صادق مهدی حسینی و• «شرح نموداری صمدیه» مرتضی نظری.
معرفی اجمالی نویسنده
محمد بن عزالدین شیخ حسین جبعی عاملی حارثی همدانی، فقیه، محدث، مفسر ریاضی، حکیم، ادیب، شاعر به زبان فارسی و عربی و جامع علوم عقلیه و نقلیه و در مجموع از دانشمندان بزرگ ایرانی شیعه، که در سال ۹۵۳ هجری قمری در «بعلبک» جبل عامل، به دنیا آمد. در همان کودکی همراه پدرش به ایران آمد و نزد او عربی، تفسیر و حدیث را یاد گرفت و سپس نزد علمای دیگر در قزوین و دیگر شهرهای ایران، تحصیلاتش را ادامه داد. بعد از طی تمامی مراحل علمی و رسیدن به کمالات، به دستور شاه عباس ریاست علمی مذهبی اصفهان به او واگذار و پس از فوت پدرش "شیخ علی منشار"، لقب "شیخ الاسلامی" از طرف شاه عباس صفوی به او تفویض شد. سال ۹۸۴ هـ ق، همراه پدرش به حج رفت و در سال ۱۰۰۸ هـ ق، همراه شاه عباس کبیر پیاده به مشهد مقدس سفر کرد. وی سفرهای دیگری به هرات، آذربایجان، دمشق، فلسطین و مصر و عراق نمود. در هر شهری مورد احترام فوق العاده بود و ملاقات هایی با بعضی از اهل کمال و علما و فضلا داشت و گاهی نیز مباحثات علمی و مذهبی با پیشوایان مذاهب دیگر داشت و بالاخره به ایران برگشت و در اصفهان در گذشت. از اساتید او می توان ملاعبدالله یزدی، صاحب حاشیه تهذیب المنطق را نام برد و از شاگردان او، ملامحسن فیض کاشانی، ملاصدرا شیرازی و مجلسی اول و ملامحمدصالح مازندرانی می باشند. آثار و تالیفات بسیاری داشته و کشکول شیخ بهائی و طومار شیخ بهائی از جمله آن هاست. وفات او، در شوال ۱۰۳۲ هـ ق و مزارش در شهر مقدس مشهد می باشد.
ساختاربندی کتاب
...
[ویکی نور] الفوائد الصمدیه معروف به صمدیه، اثر عربی شیخ بهائی از علمای عصر صفوی است که به حواشی سید علیخان کبیر و مدرس افغانی زینت یافته است.
مطالب کتاب، پس از مقدمه مصحح در اشاره ای کوتاه به زندگی نامه شیخ بهایی، از بخش های زیر تشکیل یافته است: مقدمه مؤلف تحت عنوان «آنچه که اراده کردم مقدم شود» که در آن به تعریف علم نحو پرداخته و چهار بخش اصلی تحت عناوین: اسماء، افعال، مباحث جمله و مفردات که از جمله مطالب آن ها عبارتند از: تعریف کلمه و کلام، تعریف فعل و مختصات آن، تعریف حرف و مختصات آن، تقسیمات اسم و...، اسماء معرب و مبنی، مرفوعات، مونث آوردن فعل، اقسام خبر، نواسخ مبتدا و خبر، موارد حذف فعل در مفعول، مطلق، مجرورات، بازگشت ضمیر، اسمائی که مانند فعل عمل می کنند...
شیخ بهایی این کتاب را به برادر کوچکش، عبدالصمد دیکته کرده و سپس در اختیار اهل فضل قرار داده است.
این اثر، جزو کتب درسی در مرحله متوسط علم نحو در حوزه های علمیه است. شیخ بهایی با نگارش این کتاب، نزدیک به پنج قرن است که نام خود را در قالب اصلی ترین کتاب های دینی، در راستای آشنایی با علوم اسلامی، یعنی جامع المقدمات حفظ کرده است. این در حالی است که تاریخ او را به عنوان عالمی نحوی نمی شناسد و به اثر او، تنها به دید بررسی آثار بزرگان علم نحو می نگرد.
این اثر با وجود داشتن عباراتی موجز و مختصر، از جامعیت خاصی برخوردار است. در این اثر، متنِ تصحیح شده ای از کتاب ارائه شده، سپس مشکلات متن به کمک دو شرح «شرح الفوائد الصمدیه سید علیخان کبیر» و «الکلام المفید»، توسط مصحح، در پاورقی توضیح داده شده که طلاب را از مراجعه به هر شرح دیگری بی نیاز می کند، زیرا در آن تلاش شده است تا چکیده مطالب مهم این دو شرح در پاورقی ذکر شود.