ایهام تناسب

معنی کلمه ایهام تناسب در دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] ایهام تناسب یکی از زیر مجموعه های ایهام است و همان طور که از نام آن پیداست، جمع دو صنعت ایهام و تناسب است.
ایهام به تنهایی سخنی است که دارای دو معنا باشد: یکی معنای دور که معنای اصلی است و دیگری معنای نزدیک.
ایهام تناسب
اما ایهام تناسب یکی از زیر مجموعه های ایهام است و همان طور که از نام آن پیداست، جمع دو صنعت ایهام و تناسب است. در این صنعت، یک واژه دارای دو معنی است؛ منتها یکی از آن معانی، در شعر حضور دارد (معنای حاضر)؛ یعنی شعر با آن معنی گزارش می شود و یکی از معانی در شعر نیست (معنای غایب)؛ اما این معنی غایب، با کلمه یا کلمات دیگری در بیت تناسب دارد.
تفاوت ایهام با ایهام تناسب
تفاوت ایهام با ایهام تناسب در این است که در ایهام گاه هر دو معنی پذیرفتنی است؛ ولی در ایهام تناسب تنها یک معنی به کار می آید و معنی دوم با واژه یا واژه های دیگر یک مراعات النظیر است. به عبارت دیگر ایهام تناسب آوردن واژه ای است با حداقل دو معنی که یک معنی آن، مورد نظر و پذیرفته است و معنی دیگر نیز با بعضی از اجزای کلام تناسب دارد. واژه ای که ایهام تناسب می سازد، حداقل یک معنی آن با بعضی دیگر از اجزای سخن مراعات النظیر می سازد.
← مثال اول
...

جملاتی از کاربرد کلمه ایهام تناسب

در بیت بالا منظور سعدی از «زال» نه پدر رستم بلکه «پیرزن سفیدموی» است اما با «رستم» ایهام تناسب ساخته‌است.
طغرای مشهدی، شاعر سدهٔ یازدهم هجری نیز در ارغوان زار شفق به نام بسته‌نگار در قالب یک ایهام تناسب اشاره کرده‌است:
حافظ در قلمرو بدیع لفظی، از انواع جناس و سجع و در حیطهٔ بدیع معنوی از انواع ایهام مانند ایهام تناسب، تضاد، ترجمه و تبادر و استخدام بهره می‌برد. حسن تعلیل نیز از دیگر بدایع معنوی است که در اوج ظرافت در شعر حافظ استفاده شده است. در بیان بیشتر از استعاره، تشبیه و سمبل استفاده می‌کند و در کنارش تلمیح و نکات عرفانی و قرآنی در شعرش وجود دارد. دو مشخصهٔ عمدهٔ شعر حافظ ایهام و طنز است. از دیگر ویژگی‌های شعر حافظ فراوانی واژگان دربارهٔ موسیقی، تصرف در سنت‌های ادبی گذشته، خروج از هنجارهای سنتی، ساختارهای متناقض، و ساختار عادی در جملات است.
واژه «خطا» در ظاهر به معنای اشتباه است ولی اگر به سایر مفردات بیت توجه داشته باشیم درخواهیم یافت که نافه‌گشایی و خطا (ختا و ختن) به سبب داشتم، ذهنمان به سوی تناسب ختا و ختن و آهوان معروف آن ناحیه در چین و نافه‌گشایی آن‌ها می‌رود و آرایه ایهام تناسب به‌وجود می‌آید ولی چون املای لغت ختا را در بیت نمی‌یابیم، آرایه ایهام تداعی در مورد خطا و نافه‌گشایی پدید می‌آید.