الب ارسلان

چو الب ارسلان جان به جان‌بخش داد پسر تاج شاهی به سر برنهاد

اثرهای بزرگت شاد کرده روان طغرل الب ارسلان را

اول شب ایتکین وثاق آمدیم بلیک الب ارسلان شدیم به پایان صبح‌گاه

درآورد گیتی به زیر نگین الب ارسلان کشت و طغرل تگین

از سر کفار روس انگیخته گردی چنانک از سران روم شاه الب ارسلان انگیخته

یبغو و طغرل‌بک و جغری بک و الب ارسلان حاضرند ایدر به معنی تا تو تنها ایدری

کتاب انوشیروان بن خالد منبعی دست اول در شناخت دوره سلجوقی از آغاز تا سالهای پایانی قرن ششم است. نویسنده که خود شاهد بسیاری از رویدادها بوده، از برخی نقاط تاریک سلسله سلجوقی که در دیگر منابع هم عصر به آن پرداخته نشده، پرده برداشته و سعی در نقل بی قصد و غرض وقایع دارد. بنابراین سبک کتاب در حیطه تاریخنگاری رسمی درباری طبقه بندی نمی شود. کتاب در بخش مربوط به ابتدای کار سلجوقیان و دوره طغرل و الب ارسلان مختصرتر است اما به تدریج با ورود بیشتر انوشیروان بن خالد به دستگاه دیوانسالاری مفصل تر می گردد. همچنین کتاب از نظر بررسی اصطلاحات و مناصب دیوانی نیز سودمند است؛ وجود مقام های اداری ای چون وکیل در یا امیربار تنها دراین کتاب برای اولین بار دیده می شود.

افسر الب ارسلان را، منتی بر سر نهاد بخت، یعنی کت نهادم بر سر شاه ارسلان

امیر ابوعبدالله محمد پسر عبدالملک مُعِزّی نیشابوری شاعر ایرانی پارسی‌گوی بود. پدرش عبدالملک برهانی از شاعران دربار الب ارسلان بود و در اوایل سلطنت ملکشاه سلجوقی وفات یافت و محمد فرزندش، به جای او به خدمت سلطان ملکشاه درآمد و تخلص شعری خود «معزی» را از لقب سلطان که «معزالدین» بود، اقتباس کرد. معزی شاعر بزرگ دربار ملکشاه سلجوقی بود و از سوی این پادشاه لقب امیر گرفت.

آنجا سئوال کن که الب ارسلان کجاست

ای جهان را، یادگار از طغرل و الب ارسلان آسمان داد و دینی آفتاب دودمان

ابوعلی حسن طوسی از دهقانزادگان بیهق(سبزوار) بود. از آن‌جاکه دانش اندوزی‌اش در شهر توس (طوس) بود توسی خوانده می‌شد. وی در زمان پادشاهی غزنویان چشم به جهان گشود؛ و در آغاز از دیوانسالاران و پس از برکناری عمیدالملک کندری در سال ۴۵۵ (قمری)؛ که با تحریک خود او انجام شد، وزیر آلپ ارسلان و همچنین آموزگار ولیعهد خردسالش ملکشاه شد و ۲۹ سال (اندکی پیش از مرگ) در این جایگاه بود، با مرگ الب ارسلان، خواجه نظام‌الملک، ملکشاه را که بیش از هفده یا هجده سال نداشت به شاهی رساند و خود، کار گرداندن کشور ایران را که اکنون دچار گرفتاری‌ها و نابسامانی‌های بسیاری بود به دست گرفت. به کوشش او که مرد کاردانی بود گرفتاری‌های بسیاری از دستگاه سلجوقی دور شد و ملکشاه به نیرو و چیرگی بسیاری در کشور رسید.

سر الب ارسلان دیدی ز رفعت رفته بر گردون به مرو آتا کنون در گل تن الب ارسلان بینی‌

اعضای خاندان روادیان تا ۴۴۶ هجری با چند وقفه، حاکمان تبریز بوده‌اند. در این سال طغرل سلجوقی، وهسودان روادی را خراج‌گزار خود کرد و به‌گفتهٔ ابن اثیر، طغرل در سال ۴۵۰ هجری «مملان بن وهسودان» را به حکمرانی آذربایجان گماشت. الب ارسلان (جانشین طغرل) در ۴۶۳ حملان را از حکومت آذربایجان برکنار نمود و نزدیک به چهارصد سال فرمانروایی خاندان روادی را در این سرزمین پایان داد.