اهتمامات

احمدشاه قاجار در زمان جشن تاجگذاری‌اش که در روز ۶ اردیبهشت‌ماه ۱۳۰۰ برپا شد خطاب به روتشتن چنین گفت: «امیدوارم در آینده روابط حسنهٔ دولتین برقرار گردد. یقین دارم قضیهٔ اسف‌بار گیلان در نتیجهٔ اهتمامات شما هرچه زودتر خاتمه یافته و طوری نخواهد شد که سکته به روابط دوستی دو ملت وارد آید.»

روزنامجات دولت علیه که در دارالخلافه بطبع می‌رسد مغایر سلیقهٔ ما و خالی از نتایج و فوایدی بود که در هر مملکت از روزنامه حاصل است. محمد حسین خان پیشخدمت و مترجم مخصوص را که از وضع روزنامجات خارجه و ترتیب اخبار و کیفیت انتشار آن اطلاعات کامل داشت باین خدمت مأمور فرمودیم که مطابق تعهدات خود از ابتدای سنهٔ قوی نیل شروع بانتظام عمل دارالطباعه کرده به قسمی کلمه مقصود خاطر ماست در ترتیب و تنظیم روزنامجات اهتمامات حسنه مرعی دارد. (شهر ذیحجه الحرام ۱۲۸۷)

میرزا یوسف مستشارالدوله نوشتن یک‌کلمه را از همان روزهای اول سال ۱۲۸۵ هجری قمری ۱۸۶۷ میلادی آغاز کرد. در نامه‌ای به تاریخ ۳ صفر ۱۲۸۵ می‌نویسد: «به‌کار بزرگی که منافع دولتی و ملتی آن زیادتر از وضع الفباست مشغول هستم. اگر سعادت یاری کرد و اهتمامات من و همکاران کن که با من یک‌رأی هستند مؤثر افتاد، بهترین نعمات قسمت ما و هموطنان ما خواهد شد» و این کار بزرگ، نوشتن همان رساله یک کلمه است که در جایی دیگر آن را «روح‌الاسلام» می‌خواند و در توضیح آن می‌گوید که «به جمیع اسباب ترقی و سیویلیزاسیون از قرآن مجید و احادیث صحیح و آیات و براهین پیدا کرده‌ام که دیگر نگویند فلان‌چیز مخالف آیین اسلام یا آیین اسلام مانع ترقی و سیویلیزاسیون است».