انقلاب سفید

در عمل، انقلاب سفید شاه، به نتیجهٔ مطلوب شاه نرسید. شاه انقلاب سفید خود را به «بزرگ‌ترین نمایش تبلیغاتی که دنیا تاکنون دیده بود» تبدیل کرد. انجام این اصلاحات، نظام تولید ثروت طبقهٔ اشراف را که از متحدان شاه بودند، دگرگون کرد. از سوی دیگر انقلاب سفید، شکاف میان مذهبی‌ها با شاه را گسترده کرد. از میان اصل‌های انقلاب سفید، اصلی که بیش از بقیه موجب تحریک و موضع‌گیری مخالفان مذهبی گردید، اصل حق رأی زنان بود. در یک گزارش سازمان سیا آمده است که هر روز ایرانیان بیشتر و بیشتری اصلاحات موجود در این برنامه را رد می‌کنند.

محمدرضا پهلوی، به ملت خویش تمدن بزرگ را که بر پایه منشور انقلاب سفید قرار دارد قول می‌دهد که تا سال۱۹۹۰ میلادی برابر با ۱۳۷۰ خورشیدی، ملت ایران استانداردهای رفاه اجتماعی و سطح زندگی و سطح پیشرفتی همانند اروپا در سال ۱۹۷۸ (میلادی) را خواهد داشت و ملت ایران تا سال۲۰۰۰ برابر با ۱۳۸۰ خورشیدی در پیشرفت‌های صنعتی و رفاه اجتماعی برابر با کشورهای فرانسه، بریتانیا و ایتالیا خواهد بود. برنامه‌ای با فرنام دور نمای اقتصادی و اجتماعی ایران، ۲۵۳۱–۲۵۵۱ طراحی و پایه‌ریزی شد تا هدف‌های تمدن بزرگ را به انجام برساند.

طرح‌های انقلاب سفید، با مخالفت‌هایی از سوی جبهه ملی ایران و همچنین محافل مذهبی، روبرو شد. در فاصله کمتر از یک دهه پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، روابط شاه و روحانیون مسالمت‌آمیز بود، ولی اتخاذ این طرح‌ها و همچنین به رسمیت شناختن دولت اسرائیل توسط حکومت وقت بر این دوره کوتاه از روابط حسنه شاه و علما، مهر پایان گذاشت.

نوشته‌های امیرانی در باب تحلیل اوضاع روز، عمدتاً پس از وقایع آذربایجان و ترور شاه در دانشگاه تهران آغاز شده‌است. با وقوع انقلاب سفید، امیرانی شروع به تخطئه آن در قالب حمایت پرداخت. بدین معنی که ابتدا در مقالات، از کلیت آن دفاع می‌نمود و سپس ایرادهای آن را بند به بند برمی‌شمرد.

او در این بیانیه از انقلاب سفید شاه به «انقلاب سیاه» تعبیر کرد و آن را هم‌سو با اهداف آمریکا و اسرائیل دانست.

در ادامه اصلاح سیاست‌های حقوق زنان در طی برنامه ای موسوم به انقلاب سفید، شاه تصمیم گرفت تا با تاج‌گذاری همسرش فرح،در مراسم جشن تاج‌گذاری خود در ۴ آبان ۱۳۴۶، حرکتی نمادین انجام دهد. تا آن زمان همسران شاهان ایرانی، هیچ‌گاه تاج‌گذاری نکرده بودند و به همین دلیل لازم بود تا تاجی برای این منظور طراحی و تهیه شود. مسئولیت این کار با جواهرسازان فرانسوی ون کلیف آرپلز بود.

انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ که منجر به سرنگونی محمدرضاشاه پهلوی و جایگزینی با یک حکومت اسلامی به رهبری روح‌الله خمینی شد، موضوع تئوری‌های توطئه مبنی بر دخالت غرب بوده است، به‌ویژه که آمریکا و بریتانیا، مخالفت آشکار نداشتند، چرا که انقلاب سفید شاه و استقلال فزاینده ایران در استخراج نفت، به نفع منافع این کشورها نبود. شاه، در خاطرات خود، پاسخ به تاریخ، ادعا می‌کند که نیروهای غربی که برجسته‌ترین آن‌ها بریتانیا، آمریکا و غول‌های نفتی بودند، همگی به دلایل خاص خود، که مهم‌تر از همه آن‌ها، دستکاری‌اش در قیمت نفت است، علیه او توطئه کردند.

بعد از انقلاب سفید محمدرضا شاه لقب خان برداشته شد.

مخالفان اصلی برنامه‌های اصلاحی شاه دو گروه قدرتمند بودند: جبهه ملی از سویی، و طبقه مذهبی و متحدان‌شان در بازار از سوی دیگر. جبهه ملی طی اعلامیه‌ای انقلاب سفید را «بازگشت به استبداد» دانست. علما نیز مخالف افزایش قدرت شاه، اصلاحات اراضی و اعطای حقوق مدنی به زنان بودند. حسین بروجردی، مرجع تقلید بانفوذ شیعه، فتوایی مبنی بر حرام بودن تصرف اراضی صادر کرد.

پهنه چراگاه‌های ایران در سال ۱۳۴۰ به هجده میلیون هکتار می‌رسید؛ که هشت میلیون آن مرتع‌های عادی و ده میلیون آن بیشه زارهایی که با کم و بیش با درخت بودند. این چراگاه‌ها تنها برای چرای نیمی از دام‌های کشور بسنده می‌کرد و نه بیشتر. در جهار چوب اصل دوم یعنی ملی کردن جنگل‌ها و مراتع برنامه‌های همانندی برای چراگاه‌ها و مراتع کشور و به کارگرفتن شیوه‌های نوین مرتع داری از راه بررسی و آگاهی و شناخت منابع گیاهی، پژوهش‌های اقلیمی، گردآوری نمونه‌های نباتی و بررسی نیروی نهفته در مرتع‌ها برنامه‌ریزی و اجرا شد. در چهارچوب این اصل انقلاب سفید تا سال ۱۳۵۷ بیش از چهار هزار نفر نیروی محافظ منابع طبیعی و جنگل‌ها و مراتع بودند.