امیر شیر علی

نظر به تاریخ طبری، بالاحصار کندز ۳۵۰۰ سال پیش ذریعه یکی از پادشاهان فارسی که منوچهر از تبصره فریدون بوده، آباد شد. این قلعه دارای چهار دروازه و دو حصار بزرگ و کوچک است. در زمان سلطان حسین بایقرا، این قلعه توسط حاکم آن امیر خسروشاه مرمت شد و مرکز تخارستان تعیین گردید. این قلعه در زمان امیر شیر علی خان و عبدالرحمن خان موقتا به تصرف خانات ازبکی در آمد اما در زمان امان‌الله شاه دوباره به افغانستان ملحق گردید.

در زمان حمله انگلیس‌ها به افغانستان امیر شیر علی خان افغانستان را از قصر خود در تاشقرغان مزار شریف کنترل می‌کرد و بریتانیایی‌ها نتوانستند مزار شریف را تصرف کنند. در سده نزدهم و بعد از مرگ امیر شیر علی خان پسر وی وزیر اکبر خان به تعقیب انگلیسیها پرداخت و الی جلال‌آباد تمامی لشکر ۱۶٬۵۰۰ نفری انگلیس‌ها را تارو مار نمود که منجر به دومین جنگ افغان و انگلیس شد چون انگلیسیها می‌خواستند شکست شان را تلافی نمایند.

با این حال، امیر شیر علی خان در عرصه داخلی به چند اقدام اصلاحی دست زد که گاهی به خاطر علاقمندی به تجدد و اصلاحات، وی به عنوان بنیانگذار تجدد در افغانستان نیز تلقی می‌شود. اما اقدامات اصلاحی او، خیلی هم پیشرو و مؤثر نبودند. بر اساس تمام منابع و روایات تاریخی، سید جمال الدین کسی است که راهنما و انگیزه دهنده امیر شیر علی خان در امر اصلاحات تلقی می‌شود. امیرشیرعلی خان به آن دلیل که سید معلم اعظم خان بود، اعتمادی نداشت و درباریان نیز مخالف سید بودند. در نتیجه، امیر او را مجبور به ترک کشور نمود. با این حال، سید جمال طرح اصلاحی خود را در طوماری به امیر تحویل داد و از کشور بیرون شد.

نشر نخستین روزنامهٔ افغانستان در سال ۱۸۷۵ میلادی یا ۱۲۵۴ هجری خورشیدی در دورهٔ سلطنت امیر شیر علی خان آغاز گردیده‌است؛ که درین کشور روزنامه‌نگاری از شمس‌النهار آغاز و تا امروز ادامه دارد. بر اساس نوشتهٔ رسول رهین، در افغانستان در چند دوره روزنامه‌نویسی محدودیت‌هایی داشته‌است. تقریباً در دورهٔ سلطنت تمامی پادشاهان روزنامه‌نگاری متعلق به دولت و توصیف دولت و شاه بوده‌است.

در عرصه فرهنگی: تأسیس دو مکتب (مدرسه) مدرن و متفاوت از مکتبخانه‌های سنتی و نیز تأسیس چاپ خانه سنگی در کابل و هم‌چنین تأسیس نشریه شمس النهار که اولین نشریه در در تاریخ افغانستان است، از دستاوردهای دوره امیر شیر علی خان به شمار می رود. البته مکاتبی که او تأسیس نمود، بسیار محدود و تنها در اختیار فرزندان خانواده شاهی و محمدزایی‌ها بود و نشریه شمس النهار نیز به مدت سه سال و ۴۷ شماره منتشر شد و بعد از آن متوقف گردید.

شمس النهار دارای ۱۶ صفحه و در ماه دو یا سه مرتبه منتشر می‌گردید و مقالات آن عمدتاً توسط یکی از رجال فرهنگی آن روزگار افغانستان به نام عبدالقادر پیشاوری نگاشته می‌شد. این فرد منشی امیر شیرعلی خان نیز بود. امیر شیر علی خان تا حدود امکان از این روزنامه حمایت می‌نمود. این اخبار تا مدتی در حکومت پسر امیر شیرعلی خان، محمد یعقوب خان نیز ادامه یافت؛ ولی بعداً دولت انگلیس از پخش این اخبار جلوگیری نمود.[نیازمند منبع] زیرا در آن زمان سیاست خارجی افغانستان تحت ادارهٔ انگلیس‌ها بود. این نشریه در زمان حکومت امیر عبدالرحمان خان دوباره چاپ گردید.

در سال ۱۸۴۷، جنگ دوم انگلیس و افغانستان به دلیل بهبود روابط امیر شیر علی خان با روسیه آغاز گردید.