معنی کلمه امت مسلمه در دانشنامه اسلامی
امت مسلمه ترکیبی است از دو کلمه امت و مسلمه. واژه امت به معنای گروهی است که به لحاظ جهتی مشترک نظیر دین یا زبان یا مکان واحد به صورت اختیاری یا غیر اختیاری گرد هم جمع شده اند. این واژه به معانی دین ، انسان جامع صفات و افعال نیک امام و به معنای حین آمده است که با واژه امت مسلمه ارتباطی ندارد.واژه مسلمه از مصدر اسلام به معنای انقیاد و تسلیم محض اشتقاق یافته و به شخص یا گروهی که در برابر فرمان ها منقاد و تسلیم محض اند اطلاق می گردد. به عقیده برخی، مُسلم کسی یا گروهی است که کار خود را به صورت کامل به خدا واگذار کرده است، زیرا واژه اسلام در زبان عربی به معنای تبرئه شدن و خلاص گردیدن از بار مسئولیت است (اسلام)، بنابراین، امت مسلمه به معنای گروهی است که در برابر دستورات تسلیم محض بوده و کار خود را به صورت کامل به خدا واگذار می کنند.
در قرآن
گرچه واژه امت مسلمه تنها یک بار در قرآن و آن هم در آیه ۱۲۸ سوره بقره آمده است:«رَبَّنا واجعَلنا مُسلِمَینِ لَکَ و مِن ذُرِّیَّتِنا اُمَّةً مُسلِمَةً لَکَ واَرِنا مَناسِکَنا وتُب عَلَینا اِنَّکَ اَنتَ التَّوّابُ الرَّحیم = پروردگارا دل ما را تسلیم فرمان خود گردان و فرزندان ما را نیز به تسلیم خود بدار و راه پرستش را به ما بنما و بر ما ببخش. حقیقتاً که تنها تویی بخشنده و مهربان»؛ اما مضمون آن از برخی آیات نظیر «مِلَّةَ اَبیکُم اِبرهیمَ هُوَ سَمّکُمُ المُسلِمینَ» نیز قابل استنباط است.در این آیه خطاب به امت مسلمه گفته شده:آیین شما از آیین پدرتان ابراهیم است و هم او شما را مسلم نامیده است. مفسران در تعیین مرجع ضمیر هو در این آیه اختلاف نظر دارند؛ برخی مرجع آن را خداوند متعالی و برخی ابراهیم (علیه السلام) می دانند. در این میان روشن است که اگر ضمیر به ابراهیم (علیه السلام) باز گردد مضمون این آیه با دعای او در آیه ۱۲۸ بقره:«و من ذرّیّتنا امّة مسلمة لک» پیوند خواهد خورد؛ ولی در هر صورت، اگر مرجع ضمیر ذات احدیت هم باشد، بازهم مفهوم امت مسلمه به روشنی از این آیه قابل استخراج است.
تبیین امت مسلمه
اسلام دارای مراتبی است که از پایین ترین مرتبه یعنی تسلیم زبانی آغاز شده:«قالَتِ الاَعرابُ ءامَنّا قُل لَم تُؤمِنوا ولکِن قولوا اَسلَمنا ولَمّا یَدخُلِ الایمنُ فی قُلوبِکُم... = (برخی از) بادیه نشینان گفتند:ایمان آوردیم. بگو:ایمان نیاورده اید؛ لیکن بگویید:اسلام آورده ایم و هنوز در دل های شما ایمان داخل نشده است...» و پس از آن به مرتبه تسلیم قلبی و سپس به مرتبه ای می رسد که شخص، خدا را در کارهای خود حاضر می بیند و نهایتاً به عالی ترین مرحله که در آن خود و دیگران را نمی بیند و فقط خدا را می بیند پایان می پذیرد ، ازاین رو امت مسلمه از گستره معنایی وسیعی برخوردار خواهد بود، گرچه این حقیقت را نمی توان نادیده گرفت که ابراهیم و اسماعیل (علیهماالسلام) از بندگان مقرّب خدا بوده اند و مناسب نیست که خواسته آنان و دعایشان را در حد پایین ترین مرتبه و حتی مراتب متوسط تنزل داد، بر این اساس باید پذیرفت که آنچه به عنوان اسلام مورد دعای ایشان قرار گرفته بالاترین مرتبه اسلام، یعنی همان عبودیت و تسلیم محض خدا شدن و وصول به توحید ناب است.
مراد از امت مسلمه در آیه
...
[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است
امت مسلمه: گروهِ تسلیم محض در برابر دستورات الهی، اهل بیت(علیهم السلام)
امت مسلمه ترکیبی است از دو کلمه امت و مسلمه. واژه امت به معنای گروهی است که به لحاظ جهتی مشترک نظیر دین یا زبان یا مکان واحد به صورت اختیاری یا غیر اختیاری گرد هم جمع شده اند. این واژه به معانی دین، انسان جامع صفات و افعال نیک امام و به معنای حین آمده است که با واژه امت مسلمه ارتباطی ندارد.
واژه مسلمه از مصدر اسلام به معنای انقیاد و تسلیم محض اشتقاق یافته و به شخص یا گروهی که در برابر فرمانها منقاد و تسلیم محض اند اطلاق می گردد. به عقیده برخی، مُسلم کسی یا گروهی است که کار خود را به صورت کامل به خدا واگذار کرده است، زیرا واژه اسلام در زبان عربی به معنای تبرئه شدن و خلاص گردیدن از بار مسئولیت است ( => اسلام)، بنابراین، امت مسلمه به معنای گروهی است که در برابر دستورات تسلیم محض بوده و کار خود را به صورت کامل به خدا واگذار می کنند.
گرچه واژه امت مسلمه تنها یک بار در قرآن و آن هم در آیه 128 بقره/2 آمده است:«رَبَّنا واجعَلنا مُسلِمَینِ لَکَ و مِن ذُرِّیَّتِنا اُمَّةً مُسلِمَةً لَکَ واَرِنا مَناسِکَنا وتُب عَلَینا اِنَّکَ اَنتَ التَّوّابُ الرَّحیم پروردگارا دل ما را تسلیم فرمان خود گردان و فرزندان ما را نیز به تسلیم خود بدار و راه پرستش را به ما بنما و بر ما ببخش. حقیقتاً که تنها تویی بخشنده و مهربان»؛ اما مضمون آن از برخی آیات نظیر «مِلَّةَ اَبیکُم اِبرهیمَ هُوَ سَمّکُمُ المُسلِمینَ» (حجّ/22،78) نیز قابل استنباط است. در این آیه خطاب به امت مسلمه گفته شده:آیین شما از آیین پدرتان ابراهیم است و هم او شما را مسلم نامیده است. مفسران در تعیین مرجع ضمیر هو در این آیه اختلاف نظر دارند؛ برخی مرجع آن را خداوند متعالی و برخی ابراهیم(علیه السلام)می دانند. در این میان روشن است که اگر ضمیر به ابراهیم(علیه السلام)باز گردد مضمون این آیه با دعای او در آیه 128 بقره/2:«و من ذرّیّتنا امّة مسلمة لک» پیوند خواهد خورد؛ ولی در هر صورت، اگر مرجع ضمیر ذات احدیت هم باشد، بازهم مفهوم امت مسلمه به روشنی از این آیه قابل استخراج است.
اسلام دارای مراتبی است که از پایین ترین مرتبه یعنی تسلیم* زبانی آغاز شده:«قالَتِ الاَعرابُ ءامَنّا قُل لَم تُؤمِنوا ولکِن قولوا اَسلَمنا ولَمّا یَدخُلِ الایمنُ فی قُلوبِکُم...» بادیه نشینان گفتند:ایمان آوردیم. بگو:ایمان نیاورده اید؛ لیکن بگویید:اسلام آورده ایم و هنوز در دلهای شما ایمان داخل نشده است...» (حجرات/49،14) و پس از آن به مرتبه تسلیم قلبی و سپس به مرتبه ای می رسد که شخص، خدا را در کارهای خود حاضر می بیند و نهایتاً به عالی ترین مرحله که در آن خود و دیگران را نمی بیند و فقط خدا را می بیند پایان می پذیرد، ازاین رو امت مسلمه از گستره معنایی وسیعی برخوردار خواهد بود، گرچه این حقیقت را نمی توان نادیده گرفت که ابراهیم و اسماعیل(علیهما السلام)از بندگان مقرّب خدا بوده اند و مناسب نیست که خواسته آنان و دعایشان را در حد پایین ترین مرتبه و حتی مراتب متوسط تنزل داد، بر این اساس باید پذیرفت که آنچه به عنوان اسلام مورد دعای ایشان قرار گرفته بالاترین مرتبه اسلام، یعنی همان عبودیت و تسلیم محض خدا شدن و وصول به توحید ناب است. آنچه این نوع نگرش را به مفهوم مسلم و اسلام در آیه 128 بقره/2 و نیز به واژه امت مسلمه تقویت می کند، به کار رفتن دو واژه «مُسلِمَینِ» و «مُسلِمَة» همراه با «لَکَ» است که به استسلام و انقیاد و رضایتمندی محض در برابر قضا و قدر اشعار دارد و این همان حالتی است که انسان خویشتن را از روی خلوص وقف خدا می کند و همه تواضع و بندگی را در زبان و اعضا و جوارح خویش به کار می گیرد و به تعظیم ذات احدیت می پردازد. افزون بر آنچه گفته شد از جمله «رَبَّنا وابعَث فیهِم رَسولاً مِنهُم» که در آیات بعد آمده است می توان چنین استفاده کرد که امت مسلمه همان امت پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله)است؛ ولی مراد از امت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)کسانی که نبی مکرم(صلی الله علیه وآله)به سوی آنها مبعوث شده یا به دین اسلام گرویده اند نیست، زیرا یقیناً بسیاری از پیروان این دین از ذریه ابراهیم نیستند؛ همچنین با عنایت به آن بخش از جملات آیات بعدی که بر منزه بودن ذریه ابراهیم(علیه السلام)از گناه و شرک دلالت دارد می توان به روشنی دریافت که مصداق واقعی امت مسلمه اهل* بیت گرامی پیامبر اسلام هستند، زیرا تنها این گروه هستند که افزون بر آنکه از امت پیامبر اسلام و ذریه ابراهیم اند از هرگونه شرک و ظلم مبرایند. در روایات شیعه مفهوم امت مسلمه نیز به بالاترین مراتب اسلام تفسیر شده و مصداق امت مسلمه تنها گروهی اندک از پر فضیلت ترین مسلمانان امت پیامبر(صلی الله علیه وآله)، یعنی اهل بیت(علیهم السلام)معرفی شده اند.
در مواجهه با این رویکرد که برگرفته از روایات شیعه است ممکن است چنین گفته شود که ظاهر این آیه و آیاتی که نظیر این آیه خصوصیاتی را درباره امت مطرح می کند خطابی عام و شامل همه مسلمانان است. در پاسخ این سخن نیز گفته شده است که واژه امت محمّد(صلی الله علیه وآله)در معنای همه ایمان آورندگان به شریعت او پس ازنزول قرآن رایج گردیده؛ اما پیش از آن هیچ تبادری از این واژه یا واژه امت مسلمه به معنای تمامی پیروان این آیین نبوده است، ازاین رو هیچ مانعی از این نیست که مراد از امت مسلمه در قرآن گروه خاصی از امت نبی اکرم(صلی الله علیه وآله) یعنی اهل بیت(علیهم السلام) باشند.
به عقیده طبری و برخی دیگر از مفسران اینکه در این دعا تنها گروهی از فرزندان ابراهیم و اسماعیل(علیهما السلام)در امت مسلمه جای گرفته اند از آن روست که خداوند متعالی پیش از این به ابراهیم(علیه السلام) اعلام کرده بود که از میان فرزندان تو تنها گروهی به مقام عهد الهی می رسند که از دسته ظالمان و بت پرستان نباشند و از همین رو امت مسلمه فقط آن گروه از فرزندان ابراهیم(علیه السلام) را شامل می شود که ستمی را مرتکب نشده باشند.