القصاص

مفسرين گفته اند: اين جمله يعنى جمله (و لكم فى القصاص حيوة ) الخ ، با همهاختصار و كوتاهيش و اندكى كلمات و حروفش و سلامت لفظش و صفاى تركيبش و بليغ‌ترين آيات قرآن ، در افاده معناى خويش است و برجسته ترين آيات است در بلاغت ،براى اينكه در عين اينكه استدلالش بسيار قوى است ، معنايش هم بسيار لطيف و زيباست ودر عين اينكه معنايش لطيف و زيباست ، دلالتش رقيق تر و در افاده مدلولش روشن تر است .

(و لكم فى القصاص حيوة يا اولى الالباب ، لعلكم تتقون ) اين جمله به حكمتتشريع قصاص اشاره ميكند و هم توهمى را كه ممكن است از تشريع عفو و ديه بذهنبرسد، دفع مينمايد و نيز مزيت و مصلحتى را كه در عفو است ، يعنى نشر رحمت و انگيرهراءفت را بيان نموده ، مى فرمايد: عفو به مصلحت مردم نزديكتر است ، تا انتقام .

فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ ای بالقصاص، فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَهُ یعنی للمجروح و ولیّ القتل، ای من عفا و ترک القصاص کان ذلک کفّارة لذنوب المجروح. میگوید: هر کس که وی را دعوی بر کسی بپای شود درین باب بحدّ آن قصاص ببخشد، فالعفو کفّارة لذنوب العافی.

آيه بعد با يك عبارت كوتاه و بسيار پر معنى پاسخ بسيارى از سؤ الات را در زمينهمساءله قصاص بازگو مى كند و مى گويد: (اى خردمندان ! قصاص براى شما مايهحيات و زندگى است ، باشد كه تقوا پيشه كنيد) (و لكم فى القصاص حياة يا اولىالالباب لعلكم تتقون ).

وَ لَکُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاةٌ. الآیة... ای و لکم فی القصاص ناه، میگوید شما را در باز کشتن کشندگان مسلمانان بگزاف زندگانی است و بازداشتن دیگران مردمان را از کشتن بگزاف.

معنی دیگر گفته‌اند و لکم فی القصاص حیاة أراد به فی الآخرة یعنی که اگر درین جهان قصاص کند در آن جهان از قصاص رستگاری یافت، و گرنه لا بد در آن جهان قصاص خواهند از وی.

و از زمينه گفتار آيه بر مى آيد كه چيزى در تقدير آن هست و تقدير كلام چنين است(فان تصدق به من له القصاص فهو كفارة له ) يعنى اگر صاحب حق قصاص تصدقكند و صرف نظر نمايد همين عمل كفاره اوست و (ان لم يتصدق فليحكم صاحب الحكم بماانزل الله و من لم يحكم بما انزل الله فاولئك هم الظالمون يعنى و اگر صاحب حققصاص ، از قصاص صرف نظر نكرد صاحب حكم قاضى بايد طبق آن دستورى كه خدادر قصاص نازل كرده حكم كند و آن حاكم و قاضى كه طبق ماانزل الله حكم نكند از ستمكاران است . با اين بيان دو نكته روشن مى شوداول اينكه حرف (واو) در جمله : (و من لم يحكم ) حرف عطف است و جمله را عطف مى كندبر جمله (من تصدق ) نه اينكه حرف استينافى باشد همچنانكه حرف (فاء) در جمله(فمن تصدق فاء) تفريع است كه مفصل مطلب را برمجمل آن تفريع مى كند نظير آيه قصاص كه مى فرمايد: (فمن عفى له من اخيه شى ءفاتباع بالمعروف و اداء اليه باحسان ).

گفت قاضی فی القصاص آمد حیوة زندگی گیرد باین قانون ثبات

البته احتمال اين هم دارد كه كلمه (توبه ) قيدى باشد كه به همه مطالب آيهشريفه راجع باشد و معنا چنين باشد: اينكه : كفاره براىقاتل خطائى واجب شد، خو د تو به عنايتى است از ناحيه خداى تعالى بهقاتل ، در مورد آثار شومى كه بطور قطع گريبانش را خواهد گرفت و آن آثار عبارتاست از همان روزه و آن خونبها، پس مسلمانها خود را ضبط كنند و بى محابا و به آسانىبه كشتن مردم مبادرت نكنند، همچنانكه در آيه شريفه :( و لكم فى القصاص حيوة )،قصاص را مايه حيات جامعه دانسته .

لكن آيه شريفه مورد بحث ، همه آن كلمات بليغ را از ياد برد و همه را عقب زد، زيرا جمله(و لكم فى القصاص حيوة )، (در قصاص براى شما حيوة است )، از همه آن كلماتكوتاهتر و تلفظش آسانتر است ، علاوه در اين جمله ، كلمه قصاص معرفه يعنى با الف ولام آمده ، و كلمه حيوة نكره ، يعنى بدون الف و لام آمده است تا دلالت كند بر اينكه نتيجهقصاص و بركات آن ، دامنه دارتر و عظيمتر از آن است كه با زبان گفته شود.

معناى (قصاص ) و آثار آن و بيان لطائف جمله (و لكم فى القصاص حيوة)

قال ابوحنیفه و محمد: یصح الاکراه و یجب القصاص علی المکره دون المأمور.»

و لكم فى القصاص حيوة ياولى الاءلبب لعلكم تتقون (179)

گر نفرمودی قصاصی بر جنات یا نگفتی فی القصاص آمد حیات

و اما راجع به قصاص از آنجائى كه در جلد اول اين كتاب درذيل آيه (و لكم فى القصاص حيوة ) فصلى در باره آن گذرانديم در اينجا ديگربحث نمى كنيم .