الفئتان

بـعـضـى ديـگـر گـفـتـه انـد: مـنـظـور ازمـثـل كـه فـرمـود(كـمـثـل الذيـن مـن قـبـلهـم قـريـبـا) بـيـان حـال كـفـار مـكـّه در روز جـنـگ بـدر اسـت كـهنـقـل ايـن قـول در سـابـق هـم گـذشـت . و مـراد از كـلمـه (انـسـان ) در ايـنمـثـل ابـوجـهـل اسـت . و منظور از اينكه فرموده شيطان به او گفت كفر بورز همان داستانىاسـت خـداى تـعـالى در ايـن خـصـوص نـقـل نـمـوده است : (و اذزين لهم الشيطان اعمالهم وقـال لا غالب لكم اليوم من الناس و انى جار لكم فلما تراءت الفئتان نكص على عقبيه وقال انى برى ء منكم انى ارى ما لا ترون انى اخاف اللّه و اللّه شديد العقاب .

و إ ذ زين لهم الشيطن اءعملهم و قال لا غالب لكم اليوم من الناس و إ نى جار لكم فلماتراءت الفئتان نكص على عقبيه و قال إ نى برى ء منكم إ نى اءرى ما لا ترون إ نىاءخاف الله و الله شديد العقاب (48)

(فلما تراءت الفئتان نكص على عقبيه ) - (نكوص ) به معناى خوددارى از چيزىاست ، و (على عقبيه ) حال و كلمه (عقب ) به معناى پاشنه است ، و معناى جمله اين استكه : وقتى دو طايفه به هم برخوردند از ترس به عقب برگشته و فرار كردند.

و در تفسير برهان در ذيل آيه (و اذ زين لهم الشيطان اعمالهم ...) به سند خود ازيحيى بن حسن بن فرات روايت كرده كه گفت : ابو المقدم ثعلبه بن زيد انصارى براىما حديث كرد و گفت : من از جابر بن عبد الله بن حرام انصارى (رحمه الله عليه ) شنيدمكه مى گفت : شيطان در چهار صورت مجسم شد: در روز جنگ بدر به صورت سراقه بنمالك بن جشعم مدلجى درآمد و به قريش گفت : (لا غالب لكم اليوم من الناس و انى جارلكم فلما تراءت الفئتان نكص على عقبيه و قال انى برى ء منكم ).

علاوه بر اينكه سياق آيه كريمه ، مخصوصا با در نظر داشتن جملات : (و انى جار لكم) و (حتى اذا تراءت الفئتان نكص على عقبيه ) و (انى ارى ما لا ترون ) به افادهمعناى دوم نزديك تر است تا افاده معناى اول ، براى اينكه برگشت دادن معناى (انى ارى...) را به خاطرات درونى مستلزم نوعى عنايت استعارى است كه خود خيلى بعيد به نظرمى رسد.

(اما به هنگامى كه دو لشكر با هم در آويختند و فرشتگان به حمايت لشكر توحيدبرخاستند و نيروى ايمان و پايمردى مسلمانان را مشاهده كرد به عقب باز گشت و صدا زدمن از شما يعنى مشركان بيزارم ) (فلما تراءت الفئتان نكص على عقبيه وقال انى برى ء منكم ).