الظن

ان بعض الظن ائم ای برادر جان چرا در میان ما و تو بد خواه و بدگو راه یافت

نزدیکش که شدم، و مرا دید بسویش روانم، گفت: ای شفیق: «اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم ». به خود گفتم این جوان بنده ای صالح است خود را به وی رسانم و از او پرسم.

غالب الظن حوض میخانه بود سرچشمه تو ای شراب کوثری میبینمت بس خوشگواری

افغير الله ابتغى حكما و هو الذى انزل اليكم الكتب مفصلا و الذين اتيناهم الكتاب يعلمونانه منزل من ربك بالحق فلا تكونن من الممترين (114) و تمت كلمة ربك صدقا و عدلا لامبدل لكلمته و هو السميع العليم (115) و ان تطع اكثر من فى الارض يضلوك عنسبيل الله ان يتبعون الا الظن و ان هم الا يخرصون (116) ان ربك هو اعلم منيضل عن سبيله و هو اعلم بالمهتدين (117) فكلوا مما ذكر اسم الله عليه ان كنتم بآياتهمؤ منين (118) و ما لكم الا تاكلوا مما ذكر اسم الله عليه و قدفصل لكم ما حرم عليكم الا ما اضطررتم اليه و ان كثيرا ليضلون باهوائهم بغير علم انربك هو اعلم بالمعتدين (119) و ذروا ظهر الاثم و باطنه ان الذين يكسبون الاثم سيجزونبما كانوا يقترفون (120) و لا تاكلوا مما لم يذكر اسم الله عليه و انه لفسق و انالشياطين ليوحون الى اوليائهم ليجدلوكم و ان اطعتموهم انكم لمشركون (121)

از حق ان الظن لا یغنی رسید مرکب ظن بر فلکها کی دوید

باز گفتی حزم سؤ الظن تست هر که بدظن نیست کی ماند درست

و إ ن تطع اءكثر من فى الا رض يضلوك عن سبيل الله إ ن يتبعون إ لا الظن و إ ن هم إ لايخرصون (116)

اءلا ان لله من فى السماوات و من فى الا رض و ما يتبع الذين يدعون من دون اللهشركاء ان يتبعون الا الظن و ان هم الا يخرصون(66)

نفس می گوید که ظن بد مبر ان بعض الظن اثم کن زبر

قوله علیه الصلاة و السلام ان حسن الظن من الایمان.

(آنها تنها از پندارها و گمانهاى بى اساس و بى پايه پيروى مى كنند) (ان يتبعونالا الظن )

يا ايها الذين امنوا اجتنبوا كثيرا من الظن ان بعض الظن اثم ...

(و اتقوا اللّه ان اللّه تواب رحيم ) - ظاهر اين عبارت اين است كه عطف باشد بر جمله(اجتنبوا كثيرا من الظن ). البته اين ظهور در صورتى است كه مراد از تقوى ، اجتناب ازهـمـيـن گـنـاهـانـى بـاشـد كـه قـبـلا مـرتـكـب شـده بـودنـد، و بـعـد ازنـزول ايـن دسـتـور از آن توبه كنند، آن وقت معناى (ان اللّه تواب رحيم ) اين مى شودكـه : خـدا بـسـيار پذيراى توبه است ، و نسبت به بندگان تائب كه به وى پناهنده مىشوند مهربان است .

مقصود از (اجتناب از ظن ) و مفاد قيد (كثيرا) در آيه : (يا ايها الذين امنوااجتنبواكثيرا من الظن ...)

قرآن كريم علاوه بر اينكه ريشه همه احكام الهى را فطرت بشر دانسته ، شريعتتشريع شده را حق ناميده ، به اين آيات توجه فرمائيد: (و ان الظن لا يغنى من الحقشيئا)، و چگونه مى تواند جايگزين حق و مصلحت باشد با اينكه در پيروى ظن خوف آنهست كه انسان در خطر باطل واقع شود و معلوم است كه خويشتن را در خطرباطل افكندن ضلالت است ، (فما ذا بعد الحق الاالضلال )، (فان الله لا يهدى من يضل )، يعنى ضلالت شايستگى آن را ندارد كهانسان را به خير و سعادت برساند، پس كسى كه مى خواهد از راهباطل به هدف حق برسد، و يا از راه ظلم به عدالت منتهى شود، و يا از راه سيئه بهحسنه و از راه فجور به تقوا دست يابد، راه را خطا رفته است ، و از عالم صنع و ايجادكه ريشه شرايع و قوانين است توقعى كرده كه هرگز و به هيچ وجه به آن نمى رسد(و مثل كسى مى ماند كه به اميد دستيابى به آتش دست خود در آب كند، و در شكم آب بهجستجوى آتش بپردازد) اگر چنين چيزى ممكن بود چنان توقعى نيز بجا بود كه در همهاشياء ممكن باشد، و نيز بجا بود كه از هر چيزى كه خاصيتى دارد ضد آن خاصيت راتوقع كرد، و هر ضدى كار ضد خود كند و اثر آن را ببخشد، معلوم است كه نمى بخشد.

از کمال حزم و سؤ الظن خویش نه ز نقص و بد دلی و ضعف کیش

و کذلک حسن الظن بالمؤمنین من‌

(و ان الذين اختلفوا فيه لفى شك منه مالهم به من علم الا اتباع الظن )

عرب در آن ايام در سمت جنوب ، مجاور با حبشه بود كه مذهب نصرانيت داشتند و در سمتمغرب ، مجاور بود با امپراطورى روم كه او نيز نصرانى بود و در شمالش مجاور بود باامپراطورى فرس كه مذهب مجوس داشت و در غير اين چند سمت عرب هند و مصر قرار داشت كهداراى كيش وثنيت بودند و در داخل سرزمينشان طوايفى از يهود بودند و خود عرب داراىكيش وثنيت بود و بيشترشان زندگى قبيله اى داشتند و همه اينها كه گفته شد، يك اجتماعصحرائى و تاءثيرپذير برايشان پديد آورده بود، اجتماعى كه هم از رسوم يهوديت درآن ديده مى شد و هم از رسوم نصرانيت و مجوسيت ، و در عينحال مردمى سر مست از جهالت خود بودند، همچنانكه قرآن كريم در باره آنان فرموده :(و ان تطع اكثر من فى الارض يضلوك عن سبيل اللّه ان يتبعون الا الظن و ان هم الايخرصون ).