معنی کلمه البغال در دانشنامه اسلامی
کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب در یازده باب تنظیم شده است.
نویسنده در ابتدا، به بیان محبوبیت قاطر نزد برخی از اشراف و نوادر آن پرداخته و در ادامه، به طبیعت این حیوان، انتفاع از آن در نامه رسانی، عمر و خوبی ها و بدی های آن، اشاره کرده است.
مؤلف یکی از برجسته ترین مؤلفان آثار عربی در موضوعات مربوط به جانوران است، هرچند که وی در درجه اول، ادیب محسوب می شود. علاقه او به جانورشناسی و اصولا تمایل او به علوم طبیعی، ناشی از بستگی او به معتزله است که با الهیات خاص خود - که مبتنی بر حکمت طبیعی است - می کوشیدند با افکار مانوی و کیش آتش پرستی به مقابله برخیزند. اندیشه آشتی الهیات و حکمت طبیعی نقطه بنیادین جاحظ در آثارش به شمار می رود. جاحظ اثر حاضر را به منظور انضمام به «کتاب الحیوان» تألیف نمود، به نحوی که بخشی از بخش های آن را تشکیل دهد، اما به هر دلیل، به این کار توفیق نیافت.
وی در این کتاب، بین علم و ادب، جدی و شوخی، فلسفه و دین و لغت و کلام جمع کرده است.
در مقدمه محقق، توضیحات مفیدی پیرامون مطالب کتاب، داده شده است ....
[ویکی الکتاب] ریشه کلمه:
بغل (۱ بار)
استر. جمع آن در قرآن بغال آمده بغل حیوانی است اهلی پدرش الاغ و مادرش اسب است (اقرب الموارد).
[ویکی فقه] البغال (کتاب). کتاب البغال از دیگر آثار جاحظ و درباره بغال ( قاطر ) و احوال این حیوان و به زبان عربی می باشد.
جاحظ یکی از برجسته ترین مؤلفان آثار عربی در موضوعات مربوط به جانوران است، هر چند که وی در درجه اول ادیب محسوب می شود. علاقه او به جانور شناسی و اصولا تمایل او به علوم طبیعی ناشی از بستگی او به معتزله است که با الهیات خاص خود- که مبتنی بر حکمت طبیعی است- می کوشیدند با افکار مانوی و کیش آتش به مقابله برخیزند. اندیشه آشتی الهیات و حکمت طبیعی نقطه بنیادین جاحظ در آثارش به شمار می رود. جاحظ کتاب «البغال» را به منظور انضمام به کتاب الحیوان تالیف نمود به نحوی که بخشی از بخشهای آنرا تشکیل دهد اما به هر دلیل به این کار توفیق نیافت. وی در این کتاب بین علم و ادب ، جدی و شوخی، فلسفه و دین و لغت و کلام جمع می کند. در این کتاب از جهت علمی به توصیف طبیعت بغل ( قاطر ) و منافع آن پرداخته و قاطر را مرکب از الاغ و اسب معرفی می کند و معتقد است در بغل ویژگی های هر دو (الاغ و اسب) علی التساوی یافت می شود. جاحظ در این کتاب رویکردی انتقادی نیز نسبت به اخبار اتخاذ می کند که در خور اهمیت و توجه است. وی هیچ خبری را بدون امتحان و آزمایش و اطمینان از صحتش نمی پذیرد و شک را راهی برای رسیدن به تعیین می داند، از این رو اخبار را دقیقا نقادی می کند و بطور کلی نسبت به اخبار و راویان اخبار در زمان خودش قائل است که: راویان کذابی هستند که با دواعی و انگیزه های مختلف اعم از مذهبی، دینی و یا سیاسی اخباری را ساخته و یا تحریف می کنند.جاحظ متفکری اعتزالی است از این رو عقل را در همه امور حاکم می کند و جایگاهی میانه فیما بین فرقه های دینی و صحابه اتخاذ می کند. از جهت لغوی هم مباحث ارزشمندی در این کتاب مطرح می شود و اساسا وی به دنبال پی ریزی فلسفه لغت می باشد، از نظر ادبی نیز کتاب مشتمل بر اخبار و اشعار طنز آمیز است از آنرو که خود جاحظ نسبت به طنز علاقه شدیدی دارد.
معایب و نواقص
نکته ای در این کتاب هست که به اعتبار و ارزش علمی آن خدشه وارد می کند و آن پراکندگی و بی نظمی موجود در کتاب است. این ایرادی است که بر دو کتاب مهم و بزرگ جاحظ، یعنی « الحیوان » و « البیان و التبیین » نیز وارد است. وی در موارد متعددی از کتاب «البغال» بحثهای استطرادی و خارج از موضوع را مطرح می کند. مثلا کتاب را با ذکر حرص و ولع اشراف نسبت به این نوع از حیوانات آغاز می کند و نام عده ای از اشراف را که این حیوان را بر سایر حیوانات (مرکب ها) ترجیح داده اند ذکر می کند نظیر روح بن عبد الملک بن مروان ، و عبد الرحمن بن عباس بن ربیعة بن الحارث بن عبد المطلب که به « رواض البغال » یعنی «مربی قاطرها شهرت یافته بود، و نیز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم و علی بن ابی طالب علیه السّلام و عثمان بن عفان و عایشه . جاحظ وقتی به یاد کرد عایشه و قاطری که بر آن برای آتش بین دو گروه از قریش سوار شد می رسد، به بررسی موضوعی که هیچ ارتباطی به بغال ندارد منحرف شده و از موضوع اصلی فاصله می گیرد و آن موضوع استطرادی گزارش اخبار و آنچه بر اخبار از ساختن و پرداختن عارض می شود و نیز یاد کرد دروغ پردازان و نیز راویان راستگو، می باشد. سپس به موضوع اصلی باز می گردد.
نسخه شناسی
این کتاب اولین بار در سال ۱۹۵۵ م توسط مستشرق فرانسوی شارل پلا در چاپخانه حلبی قاهره به چاپ رسید و بعد از گذشت ده سال عبد السلام هارون در ضمن «رسائل جاحظ» آنرا منتشر ساخت و مکتبه خانجی در قاهره چاپ آنرا بر عهده گرفت. کتاب موجود در قطع وزیری توسط «دار و مکتبة الهلال للطباعة و النشر» برای دومین بار در سال ۱۹۹۷ م به زیور طبع آراسته شد. این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و ۱۱ باب است.
منابع
...