ال بویه
معنی کلمه ال بویه در فرهنگ فارسی
خانواده ایرانی نژاد از اولاد بویه
معنی کلمه ال بویه در دانشنامه آزاد فارسی
آل بویه. آلِ بُویه
(یا: دَیْلَمیان؛ دَیالمه) سلسلۀ مقتدر و شیعی مذهب ایرانی (حک: ۳۲۰ـ۴۴۸ق). این سلسله را سه برادر به نام های علی، حسن و احمد تأسیس کردند. آن ها به نام پدر خود ابوشجاع بویه، «آل بویه» نامیده شدند. برادران بویه ماهی گیر بودند و سپاهیگری را در ۳۱۶ق در دستگاه ماکان کاکی آغاز کردند و در لشکر مَرْداویج زیاری جایگاهی مهم یافتند، اما در اندک زمانی روابط ایشان با مرداویج تیره شد. علی، تمامی متصرفات او را تصاحب کرد و برادر خود، احمد، را به فتح بغداد فرستاد. احمد، در ۳۳۴ق، بغداد را تصرف کرد و، المستکفی بالله، خلیفه عباسی، به علی لقب «عِمادُالدّوله»، به حسن لقب «رُکنُ الدّوله» و به احمد لقب «مُعزُالدّوله» داد. احمد، خلیفه را خلع و المُطیعُ الله را به جای او نشاند. از این پس، مقرر شد در خطبه ها نام آن ها برده و سکه نیز به نامشان ضرب شود. در این زمان، حکومت فارس در دست علی عمادالدوله، عراق عرب و خوزستان و کرمان در دست احمد معزالدوله و ری و همدان و اصفهان و توابع آن در دست حسن رکن الدوله بود. با مرگ عمادالدوله در ۳۳۸ق، عَضُدالدّولۀ دیلمی به جانشینی وی رسید. مُعزُالدّوله نیز در ۳۵۶ق درگذشت. با درگذشت رُکْنُ الدّوله در ۳۶۶ق اتحاد ممالک دیالمه از هم گسیخت و به سه قسمت عمده تقسیم شد: ۱. دیالمۀ فارس، در اختیار عَضُدالدّوله؛ ۲. دیالمۀ عراق، خوزستان و کرمان در اختیار عِزُالدّولۀ دیلمی؛ ۳. دیالمۀ ری، همدان و اصفهان، در اختیار مُؤیدالدّولۀ دَیْلمی. البته این تقسیم بندی نتوانست از بروز جنگ های داخلی بین آن ها جلوگیری کند. از میان شاخه های آل بویه، عَضُدالدّوله در فارس مقتدرتر از دیگر شاخه ها حکومت کرد و خود را «شاهنشاه» نامید. او در ۳۶۷ق عِزُالدّوله را در بغداد شکست داد و در ۳۶۹ق با عقب راندن برادران خود از ری بر سراسر ایران سیطره یافت. این قلمرو از عمان تا کرانۀ دریای خزر و از کرمان تا سرحدات شمالی سوریه می رسید که بعدها مُکْران و سیستان نیز بدان ضمیمه شد. با مرگ عَضُدالدّوله در ۳۷۲ق بر سر جانشینی او اختلاف پدید آمد تا این که صاحب بن عَبّاد به پشتیبانی فَخْرالدولۀ دیلمی، برادر عَضُدالدّوله، برخاست و او را به پادشاهی رساند و قلمرو آل بویه به دو بخش ری و بغداد تقسیم شد که هر دو دعوی شاهنشاهی داشتند. بَهاءُالدّولۀ دَیلمی در بغداد واپسین شاهنشاه آل بویه بود که بر سراسر قلمرو آل بویه حکمرانی می کرد و اضمحلال حکمروایی آل بویه تقریباً از اواخر امارت او آغاز شد (۴۰۳ق). جانشینی سلطان الدولۀ دیلمی در شیراز و رقابت او با برادرش، مشرف الدولۀ دیلمی، که در بغداد از حمایت ترکان برخوردار بود، و درگیری جانشینان این دو، ابوکالیجار در فارس و جلال الدولۀ دیلمی در بغداد، موجب دست اندازی سلطان محمود غزنوی در ۴۲۰ق به ری شد. با مرگ جلال الدوله، ابوکالیجار برای مدت کوتاهی وحدت قلمرو آل بویه را بازگرداند اما گسترش قدرت سلجوقیان در شرق فرصت چندانی به آل بویه نداد. آخرین شاهان آل بویه، ملک رحیم در بغداد و منصور فولادْستون در فارس در حالی که سرگرم درگیری های سنتی خود بودند، نواحی شرقی قلمرو خود را از دست دادند. طُغْرل سلجوقی در ۴۴۷ق با ورود به بغداد خلیفه را وادار کرد به نام او خطبه بخواند و با دستگیری ملک رحیم حکومت آل بویۀ بغداد پایان یافت. فولادستون، که پیش از این به سلجوقیان پیوسته بود، در ۴۵۴ق به قتل رسید و بدین ترتیب سلسله آل بویه منقرض شد. آل بویه چندان به گسترش زبان و ادب فارسی دلبستگی نشان نمی دادند، هرچند شاعران نامداری در دربار آل بویه ری می زیستند، اما در میان آنان عضدالدوله، خود مردی ادیب و دانشمند بود و کتابخانۀ بزرگ و معتبری داشت. آل بویه وزیرانِ دانشمندی چون ابن عمید، صاحب ابن عبّاد و ابن سینا داشتند که منزل و محفل آنان، خود مجمع عالمان، فاضلان و ادیبان و دانشمندان بود. آل بویه مراسم عزاداری محرم و جشن عید غدیر را در بین شیعه رواج دادند، اما تعصبی در ترویج این مذهب نداشتند و با پیروان دیگر مذاهب و ادیان به تسامح رفتار می کردند و برخی از وزرا، کاتبان و حتی حاکمان آن ها غیرمسلمان بودند. نیز ← دیالمه
معنی کلمه ال بویه در دانشنامه اسلامی
که میان سال های ۳۲۲-۴۴۸ق/۹۳۳-۱۰۵۶م بر بخش بزرگی از ایران و عراق و جزیره تا مرزهای شمالی شام فرمان راندند.
سابقه تاریخی
در میانه های سده ۳ق/۹م، سلطه دیرینه دستگاه خلافت عباسی با جنبش های استقلال طلبانه ای در قلمرو خود روبه رو شد که به سهم خویش به ضعف تدریجی نفوذ سیاسی خلفا انجامید. این جنبش ها، در میان ایرانیان که از پیش فرصتی می جستند تا خود را از بند ستم عباسیان برهانند، با ظهور دولت های صفّاریان و سامانیان و زیاریان به اوج خود رسید.
← جنبش های دیلمی
برخی از فرمانروایان آل بویه در فارس (۳۲۲-۴۴۷ق/۹۳۳-۱۰۵۶م) عبارتند از:
← علی بن ابی شجاع
...
[ویکی شیعه] آل بویه. آل بویه، سلسله ای ایرانی و شیعه، منسوب به بویه معروف به ابوشجاع که در خلال سال های ۳۲۲ تا ۴۴۸ق/۹۳۳-۱۰۵۶م، بر بخش بزرگی از ایران و عراق و جزیره تا مرزهای شمالی شام حکومت داشتند.
حکومت آل بویه برای تقویت و رونق مراسم شیعه امامیه اهتمام فراوان ورزید و مراسم عزاداری امام حسین (ع) در عاشورا و جشن ولایت حضرت علی (ع) در غدیر خم را با شکوه و عظمت برپا کرد. همچنین در پرتو حکومت این سلسله ایرانی، قبور ائمّه شیعه در عراق مرمّت و بازسازی شد و سنّت زیارت مشاهد شریفه، رو به گسترش بی سابقه نهاد.
شعائر دیگر شیعه امامیه همچون گفتن حَی عَلی خَیرِ الْعَمَلْ و اَشْهَدُ اَنَّ عَلیا وَلی اللّه در اذان، استفاده از مهر نماز و تسبیحی که از تربت امام حسین (ع) ساخته شده بود، از دیگر نمادهای شیعه امامیه در عراق عهد آل بویه خوانده شده است.
[ویکی اهل البیت] آل بویه. آل بویه از خاندان اصیل ایرانی و شیعی مذهب ساکن منطقه دیلمان ایران بودند که جد آنها ابوشجاعِ بویه پسر فنا خسرو دیلمی است و نسب آنها به بهرام گور ساسانی می رسد. ابوشجاع سه پسر به نام های علی، حسن و احمد داشت که همراه پدر در دورۀ تسلط حاکمان آل زیار بر طبرستان به خدمت آنها درآمدند و در دورۀ ضعف خلافت عباسی ادعای استقلال کرده و بغداد را تصرف کردند. آنان با نگه داشتن ظاهری از خلافت عباسی از سال 322 تا 447 به حکومت بر قلمرو خلافت در سه شعبه دست یافتند.
مؤسس سلسلۀ آل بویه، عماد الدوله علی می باشد. او ابتدا نمایندۀ مرداویج زیاری بود بعد به اصفهان رفت و مظفربن یاقوت را شکست داد. از آن جا به خاطر ترس از مرداویج به فارس رفت و شیراز را تصرف کرد. سپس برادرش حسن را به تصرف عراق و برادر دیگرش احمد را به تصرف کرمان فرستاد، ولی احمد چون در کرمان موفق نشد به جانب بغداد رفته در سال 334 بر خلیفه مستکفی استیلا یافت. او بر خود عنوان امیرالامراء برگزید و خلیفه به او لقب معزالدوله داد و به حسن رکن الدوله، و علی را عماد الدوله خواند. بعد از احمد عضدوالدوله به حکومت رسید. او کرمان را از سامانیان گرفت و به بغداد لشکر کشید و عزالدوله بختیار را کشت و بر بغداد مسلط شد.
بعد از عضدالدوله پسرش شرف الدوله به حکومت فارس رسید و بر بغداد هم تسلط یافت سپس پسرش بهاء الدوله به جای او نشست.
بعد از بهاء الدوله پسرش سلطان الدوله و سپس ابوکالیجار و پسرش ملک رحیم به ترتیب به حکومت رسیدند ولی قلمرو آنها مورد هجوم سلجوقیان قرار گرفت و طُغرل سلجوقی در سال 447 وارد بغداد شد و ملک رحیم را دستگیر کرد و به حکومت آل بویه پایان داد.
پایه گذار آل بویۀ عراق، خوزستان و کرمان، معزالدوله احمد است. او در سال 334 بغداد را تصرف کرد و مستکفی را از خلافت عزل و مطیع را به جای او نشاند و دستور لعن معاویه، عایشه و خلفای سه گانه را صادر کرد. آل بویه عراق هم مانند فارس توسط سلطان طغرل سلجوقی سقوط کردند.
بنیانگذار آل بویه اصفهان، ری و همدان، رکن الدوله حسن است. او به کمک برارش علی، اصفهان و ری را از وشمگیر حاکم زیاری گرفت و سامانیان را در تصرف ری ناکام گذاشت. رکن الدوله در هنگام مریضی قلمرو خود را بین فرزندانش تقسیم کرد. اصفهان را به مؤید الدوله، همدان و جبال و ری و طبرستان را به فخرالدوله و فارس، کرمان و اهواز را بنابر وصیت برادرش علی به عضدالدوله داد و برادران را به اطاعت از عضدالدوله فرا خواند. بعد از حسن پسرش مؤید الدوله در اصفهان به حکومت رسید و بر گرگان و طبرستان نیز مسلط شد. قابوس، حاکم زیاری، را شکست داد. او صاحب بن عبّاد را که فردی با تدبیر و دادگر و عالم بود. به وزارت برگزید در اواخر همدان و ری را فخرالدوله گرفت و فخرالدوله به سامانیان در خراسان پناهنده شد ولی با مرگ مؤید الدوله بار دیگر به حکومت بازگشت و پس از از فخرالدوله پسران خردسال او به حکومت رسیدند و چون توان ادارۀ امور نداشتند، اختلال در امور پدید آمد.
دورۀ آل بویه دورۀ درخشش علمی و فرهنگی ایران و جهان اسلام است. این خاندان شیعی ایرانی نقش مهمی در حفظ و گسترش میراث حدیثی، فقهی و کلامی شیعه در ایران و عراق ایفا کردند و به تحکیم پایه ها و مبانی تشیع امامیه و ترویج آن پرداختند. دانشمندان، متکلمین، محدثین، فقیهان، و مفسرین بزرگی چون شیخ طوسی، شیخ مفید، سیدرضی، شیخ صدوق و.... تربیت یافتند و با تشکیل جلسات مناظره به شبهات کلامی و فقهی پاسخ دادند.
[ویکی اهل البیت] آل بویه (کتاب). این کتاب با عنوان کامل "آل بویه، حامیان فرهنگ تشیع"، کتاب پنجم در طرح دولت ابرار است که توسط "سید سیف الله نحوی" تالیف یافته است. مجموعه دولت ابرار طرحی است که توسط پژوهشکده باقرالعلوم تدوین گردیده است و به بیان تاریخ و سرگذشت حکومت های شیعی اختصاص دارد.
فصل اول؛ با عنوان آل بویه از ظهور تا فرمانروایی است. در این فصل به اوضاع حکومت عباسیان قبل از آل بویه و همچنین به اوضاع شیعیان قبل از آل بویه پرداخته شده است. همچنین از پیشگویی های علی علیه السلام در مورد حکومت و فتح سرزمین ها بدست آل بویه و نیز تقسیم ممالک بین فرزندان بویه به نام علی، حسن و احمد و آمدن آل بویه به بغداد و از دوران فرمانروایی "معزالدوله" و اقدامات او در گسترش تشیع و مبارزه با اهل تسنن مطالبی بیان شده است.
فصل دوم؛ مطالبی در رابطه با انتقال قدرت در دولت آل بویه مطرح شده است. در مورد جانشینی "علی عمادالدوله" و همچنین خدمات "معزالدوله" در بغداد، "حسن رکن الدوله" و حکومت فرزندانش از جمله حکومت "عضدالدوله" که راجع به خدمات علمی و فرهنگی او در شهر بغداد است، مطالب مفیدی بیان شده است.
فصل سوم؛ درباره امیران آل بویه پس از "عضدالدوله"، تقسیمات سیاسی این دولت، وزارت ابن سینا، اقلیت های دینی و رابطه آنها با خلفای عباسی بحث شده است.
فصل چهارم؛ از علمای هم عصر با دوره حکومت آل بویه چون "شیخ صدوق"، "شیخ مفید"، "سید رضی"، "شیخ طوسی" و "ابن جنید اسکافی" و نحوه ارتباط با آنها مطالب خوبی بیان شده است.
فصل پنجم؛ خدمات فرهنگی آل بویه در زمینه توجه به کتاب و کتابخوانی و توجه به مراسم و شعائر مذهبی شیعه مطالبی بیان شده است.
فصل ششم؛ که به عنوان "پندهای تاریخ" موسوم شده است، از عوامل قدرت و علل فروپاشی حکومت آل بویه سخن به میان آمده است.
چاپ اول این کتاب در 159 صفحه در پاییز سال 1381ش توسط انتشارات نورالسجاد پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام در قم صورت گرفته است.
جملاتی از کاربرد کلمه ال بویه
ابو علی محمد ابن الیاس یکی از اعضای لشکر سامانیان بود که اصلتا صغدی بود. او از کودتای سال ۹۲۹ علیه امیر نصر ابن محمد حمایت نمود. بعد از شکست کودتا وی به جنوب گریخت. سر انجام وی در سال ۹۳۲ به جنوب رسید. وی تلاش کرد تا فرمانروای خویش بر بخش عای شمالی استان را گسترش دهد در حالی که بخش‌های جنوبی و شرقی کوهستانی استان در دستان کخ‌ها و بلوچ‌های محلی بود. با وجود اینکه سامانی‌ها و ال بویه تلاش کردند تا وی را از کرمان اخراج کنند او به مدت ۳۰ سال بر آنجا حاکم بود وی هیچ‌کدام از ال بویه و سامانیان را مافوق خود نمی‌دانست و کاملاً مستقل از آنان منطقه خود را اداره می‌کرد. وی در سال ۹۶۷ سکته کرد و سرانجام مجبور شد به نفع پسرش الیاس گناره‌گیری کند.