اسفرائین. [ اِ ف َ ] ( اِخ ) اِسفرایین. اِسفراین. اسپرائین. شهری است مشهور در خراسان. ( برهان ). شهری است مشهور از نواحی نیشابور بر منتصف طریق جرجان. و بعضی گفته اند اسپرآئین ، چه اسپر سپرست و آئین رسم و عادت ، و چون مردمش دائم سپر داشتند لهذا آن شهر موسوم به این اسم شد. ( سروری ). قصبه ای است بر طرف شمالی سبزوار واقع و از توابع نیشابور مشتمل بر پنجاه قریه ، فواکهش خوب و گردکانش مرغوب. گویند چون مردم و اهالی آنجا درقدیم با تیغ ( ؟ ) میبوده اسپرآئین خوانده شده. اسفراین مخفف و معرب است. ( انجمن آرای ناصری ). و آن در جنوب کافرقلعه از نواحی بجنورد است. اسفرائین من کور نیسابور مخصوصة باخراج الافراد کانوشروان الذی افتخر به النبی صلی اﷲ علیه و سلم فقال ولدت فی زمن الملک العادل فهو افضل ملوک العجم و اعدلهم بالاجمال و ان کانت لاردشیر فضیلة السبق و مسقط رأس انوشروان مشهورٌ باسفرائین. ( ثعالبی در یتیمة الدهر ). قصبه مستحکمی در شمال شرقی ایران بین نیشابور و جرجان. نام قدیم آن مهرجان بوده و بعدها این اسم به یک قریه همجوار اطلاق شد و نیز گویند که این شهرک را اسفندیار بنا نهاده است و بقاعده انتساب به بانی ، آنرا اسفرایین خوانده اند. در تاریخ 31 هَ.ق. عبداﷲبن عدی از غزاة اسلام این قصبه را فتح و بممالک اسلام ملحق ساخت ، بعداً بکرّات بدست طوایف ملوک غارت و ویران گشته و بحال امروزی افتاد. این قصبه به علوم و ادبیات اسلامی خدمت بسیار کرده و علما و مشاهیر بزرگی مانند ابوحامد اسفراینی ، یعقوب بن اسحاق اسفراینی و ابواسحاق اسفراینی و دیگران را پرورده است. ( قاموس الاعلام ترکی ). ولایتی است در خراسان ، شمال جوین ، دامنه جنوبی آلاداغ. مستوفی گوید: ناحیه کوهستانی و حاصلخیز اسفراین از اقلیم چهارم ، طولش از جزایر خالدات صاد، عرض از خط استوا لولج ، شهری وسط است و در مسجد آنجا کاسه ای بزرگ است از روی دورش دوازده گز خیاطی و از آن بزرگتر کاسه پیش از این کسی نساخته و بر جانب شمال آن شهر قلعه ای است محکم آنرا دز صعلوک خوانند و قریب پنجاه دیه از توابع اسفراین است و هوایش معتدل است اما چون آب از رودخانه ای که در پای قلعه است می آید و آنجا درخت جوز بسیار است ناسازگار میباشد و ولایت و توابع آن قنوات دارد و همه محصولات از انگور و میوه و غله داشته باشند. ( نزهة القلوب ج 3 ص 149 و 278 ). رجوع به اسفراین و سبراین و اسپراین و اسپرایین و رجوع بسفرنامه مازندران و استراباد رابینو صص 79 - 80 بخش انگلیسی شود.
جملاتی از کاربرد کلمه اسفرائین
عزیزاله جوینی (زاده ۲ آذر ۱۳۰۴ اسفرائین – درگذشته ۲۵ بهمن ۱۳۹۱تهرات)، مصحح، محقق، نسخه‌شناس، مصحح متون کهن ادبی و شاهنامه‌پژوه، استاد دانشگاه تهران اصالتا جوینی از اهالی روستا انداده(اندیه) بودند.