احمد مختار

در ۱۳۰۷ هجری قمری/ ۱۸۸۹ میلادی، (۱۲۶۸ خورشیدی) غازی احمد مختار پاشا، صدراعظم و محقق ترک، گونه‌ای از گاه‌شماری هجری شمسی را پیشنهاد نمود. ارکان این گاه‌شماری از نظر مبدأ و تطبیق نسبی آن با فصول، مانند گاه‌شماری هجری شمسی ایران است، با این تفاوت که در این گاه‌شماری پیشنهادی آرایه کبیسه‌ها مانند گاه‌شماری میلادی گریگوری می‌باشد. این گاه‌شماری پیشنهادی در دوره معاصر نیز در کنار گاه‌شماری‌های میلادی و مالی و هجری قمری، بر روی گاه‌شماری‌های سالانه چاپ ترکیه ذکر می‌شود.

بدان خدای که کرد از شرف مدینه و در ز علم احمد مختار و حیدر کرار

ژنرال لازاریان یکی دیگر از افسران ارمنی بود که در نبرد آرپاچای (آخوریان) فرمانده جناح چپ ارتش روس بود او بود که با چرخش ماهرانه‌ای که انجام داد سپاهیان احمد مختار پاشا را تارومار کرد، و همین خود سرنوشت جنگ را تعیین نمود.

ای ترا در سر ز جام حیدر کرار می در کفت از آب روی احمد مختار گل

بهر آن قانون بهر عهدی رسولی آفرید و ز رسولان احمد مختار را کرد اختیار

ای ز نعمای تو شاکر لشکر دنیا و دین ای ز آلای تو خشنود احمد مختار و آل

هر کس برای مصلحت سوخت جان خویش ما در فراق احمد مختار سوختیم

این کتابم احمد مختار خواند بعد از آنش از دل عطّار خواند

بر اضطرار ما مگر آرند رحمتی سوی مزار احمد مختار می رویم

آن ناکسی که قصد حسین اختیار کرد بی شک مه قصد احمد مختار کرده است

محمد آنکه ورا بود عاقبت محمود به عون احمد مختار و سید ابرار

وزیر امور خارجه احمد مختار در نوامبر ۱۹۲۰ میلادی در مکاتبه‌ای محرمانه به فرماندۀ ارتش شرقی کاظم قره‌بکر گوشزد می‌کند ضرورت بسیار دارد که ارمنیان چه از لحاظ سیاسی و چه فیزیکی نابود شوند؛ ولی اجرای این اصل به قدرت و شرایط سیاسی عمومی ما بستگی دارد.

بر تو از احمد مختار صلوتست و سلام بر تو از مبدأ فیاض درود و تحفست