ابوالفضل بلعمی
معنی کلمه ابوالفضل بلعمی در دانشنامه اسلامی
محمد بن عبیدالله بن محمد مشهور به ابوالفضل بلعمی در سال ۲۲۹ هجری متولد شد. وی منسوب به شهر «بلعم» از شهرهای دیار روم می باشد. جد وی، رجاء بن معبد تمیمی هنگام حمله مسلمه بن عبدالملک به بلاد روم، به همراه وی به آن جا رفت و در همان جا ساکن شد و نسل او در آن منطقه تداوم یافت. هم چنین آورده اند که جد او «بهار» (بهار بن خالد بن مغیث) نام داشته است. بهار از شجاعان قبیله تمیم بوده که در سپاه قتیبة بن مسلم به مرو آمده و در منطقه ای به نام «بلعمان» ساکن شده است و به همین جهت به او بلعمی می گویند. در مقدمه تاریخ نامه طبری به نقل از سمعانی آمده است: «وی از مردم بخارا است و احفاد او تا امروز (یعنی روزگار سمعانی سال ۵۰۵) به بخارا بر جای مانده اند.»
[ویکی اهل البیت] کلمات کلیدی: تاریخ، سامانیان، خاندان بلعمی، ابوالفضل بلعمی
محمد بن عبیدالله بن محمد مشهور به ابوالفضل بلعمی در سال 229 هجری متولد شد. وی منسوب به شهر «بلعم» از شهرهای دیار روم میباشد. جدّ وی، رجاء بن معبد تمیمی هنگام حمله مسلمه بن عبدالملک به بلاد روم، به همراه وی به آنجا رفت و در همان جا ساکن شد و نسل او در آن منطقه تداوم یافت.
همچنین آوردهاند که جد او «بهار» (بهار بن خالد بن مغیث) نام داشته است. بهار از شجاعان قبیله تمیم بوده که در سپاه قتیبة بن مسلم به مرو آمده و در منطقهای به نام «بلعمان» ساکن شده است و به همین جهت به او بلعمی میگویند.
در مقدمه تاریخ نامه طبری به نقل از سمعانی آمده است: «وی از مردم بخارا است و احفاد او تا امروز (یعنی روزگار سمعانی سال 505) به بخارا بر جای ماندهاند».
خاندان بلعمی شاید پس از برمکیان، پرآوازهترین خاندانهای باشند که به وزارت رسیدهاند و نام و یادشان در کتابهای ادب و تاریخ به فراوانی آمده است.
ابوالفضل بلعمی ابتدا به وزارت امیراسماعیل بن احمد از سلاطین سامانی رسید. وی در زمان امارت نصر بن احمد سامانی هم از حدود سال 309 تا 326 متجاوز از پانزده سال وزارت داشت. او در این مدت در گسترش عدالت و انصاف و تدبیر امور مملکت تلاش نمود. ابوالفضل بلعمی در دفع شورشی که بر ضد نصر بن احمد به راه افتاده بود، سهم بسزایی داشت. این شورش از طرف «مرداویج زیاری» صورت گرفته بود بلعمی با ارسال نامهای مرداویج را که از شهر ری به سوی گرگان لشکر کشیده بود او را از نبرد با امیر سامانی منصرف ساخت، «من صلاح نمی دانم تو با یک پادشاهی که صد هزار مرد نبرد از غلامان خود و بندگان پدر گرد او می گردند، نبرد کنی بهتر این است که تو گرگان را ترک کنی و برای حکومت ری با پرداخت مبلغی مالیات موافقت نمائی». مرداویج این پیشنهاد را پذیرفت و با امیر سامانی صلح کرد و برگشت.
در زمان نصر بن احمد سامانی قبل از بلعمی، ابوالفضل بن یعقوب نیشابوری و پس از بلعمی ابوعبدالله جیهانی به وزارت رسیدند.
جملاتی از کاربرد کلمه ابوالفضل بلعمی
ابوالحسن نصر بن احمد بن اسماعیل (۶ جمادیالثانی ۳۰۱ – ۲۲ رجب ۳۳۱ قمری) سومین امیر دودمان سامانی بود که در سال ۳۰۱ در سن هشت سالگی به سلطنت رسید. وی با کمک وزیران خود از جمله ابوعبدالله جیهانی و ابوالفضل بلعمی پایتخت خود، بخارا را به شهری مهم در حوزۀ ادبیات تبدیل کرد. در زمان حکومت نصر —که به ترجمه اهمیت میداد— کتابهای زیادی از عربی به فارسی ترجمه شد و دربار وی حامی بسیاری از شاعران از جمله رودکی بود. پس از ۳۰ سال حکومت نصر و مرگ او در سال ۳۳۱، دوران اوج دودمان سامانی به سر آمد و با به حکومترسیدن پسرش، نوح، دولت سامانی روبهزوال و انحطاط رفت.
ابوعلی محمد بن محمد جیهانی پسر محمد بن احمد بن نصر جیهانی (جیهانی کبیر) پس از بر کناری یا رحلت ابوالفضل بلعمی در سال ۳۳۰ هجری به وزارت سعید بن احمد سامانی منصوب شد.
جیهانی در دوره وزارتش به اتفاق دولتمردان سامانی از جمله حمویة بن علی امور کشور را سامان داد. در این زمان منصب وزارت از اهمیت خاصی برخوردار بودهاست. تکوین نظام دیوانی سامانیان بیشتر مرهون کوششهای ابوعبدالله جیهانی بودهاست. وی برای اداره دیوان وزارت سامانی بسیاری از مراسمات و تشکیلات ایران عهد ساسانی را در امور وارد کرد. از پایان وزارت ابوعبدالله جیهانی و انتصاب ابوالفضل بلعمی به جای او اطلاعی در دست نیست؛ اما احتمالاً وی بر اثر فشار فقهای بخارا و شاید به اتهام زندقه و الحاد برکنار شدهاست.