ابن حسام

هان ابن حسام این دو نفس فرصت ایام پرهیز که آتش نزنندت به مرقع

خاوران‌نامه از آثار ادبی‌است که به نظم فارسی در سال ۸۳۰ هجری قمری سروده شده است. سراینده آن ابن حسام خوسفی از اهالی قهستان خراسان بوده است. این منظومه حماسه‌ای دینی و مصنوع است که در بحر متقارب و به وزن شاهنامه فردوسی سروده شده است. موضوع خاوران‌نامه جنگ‌های علی بن ابی‌طالب در سرزمین خاوران به همراهی مالک اشتر، و نیز با قباد پادشاه شرق و تهماسب‌شاه است. این منظومه به گفته ابن حسام از یک کتاب عربی به نظم کشیده شده است. این منظومه با حمد خدا و نعت محمد پیامبر اسلام و دیگر امام‌های شیعه آغاز می‌شود. این منظومه را تازیان‌نامه نیز گفته‌اند.

به وصل خویش برآر آرزوی ابن حسام شتاب عمر گرانمایه بین چه جای درنگ

ما چو ابن حسام در رخ دوست همچو گل تازه‌روی و خندانیم

حدیث ابن حسام از شکایت اصحاب حکایتی است که یوسف ز جور اخوان گفت

تا که محمود شود عاقبتت ابن حسام جان فدا کرده به دیدار ایاز آمده‌ایم

آنکه برداشت ترا کی فکند ابن حسام نیست برداشتگان را ز کریمان تنبیذ

خانه بینا مربوط به اواخر دوره قاجار است و در خوسف، بعد از مقبره ابن حسام خوسفی واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۳۱۲۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

شاد و خندان می رود ابن حسام غالبا امید دیداریش هست

بخوان شعر ابن حسام از سر سوز که از جان مستان برآرد هیاهو

جلال‌الدین بن حسام مشهور به ابن حسام سرخسی از مشاهیر سرخس بود. او از راویان حدیث و شاعران قرن هفتم ه‍.ق است.

شکیب ابن حسام از لب تو ممکن نیست مگس چگونه شکیبد چو انگبین باشد

به کوی دوست به دریوزه آید ابن حسام بود که خلعت خاصی بدین گدا بخشند

در کتاب سلطان حسین تابنده ص ۱۶۹ آمده‌است:" حاج قاسمعلی از بزرگان طایفه بیچاره و از اجداد ما که از شیراز بوده‌اند از شوراب به زیبد رفته و فرزندان و نوه‌های او در آنجا هستند طایفه بیچاره به واسطه اینکه مورد عنایت حضرت سجاد و حضرت امام رضا بودند از طرف سلاطین صفویه نیز از عوارض مالیاتی و دیوانی معاف بودند و شاه سلیمان ثانی خواهر زاده سلطان حسین صفوی فرمانی را نوشته که در دست مرحوم عسکری بیگ در زیبد بود و ما این فرمان شاه سلیمان را که سند افتخار برای طایفه ما بود را برای اینکه از بین نرود از فرزند عسکری بیگ خریداری کردیم که ضمیمه کتاب نابغه علم و عرفان گردیده‌است. (ایل بیچاره طایفه‌ای است که ابن حسام خوسفی آن‌ها را یاران خود (شیعه (فاطمی/ اسماعیلی) نام برده‌است.