معنی کلمه فقه شیعه در دانشنامه اسلامی
«اکثر لغت نویسان فقه را به معنای ادراک و فهم مطلب تفسیر نموده اند.»
معنای اصطلاحی فقه
فقه در اصطلاح فقیهان، عبارت است از «علم به احکام شرعیه از راه ادلّه تفصیلی آنها».شهید ثانی می فرماید:«فقه در لغت به معنای فهم و در اصطلاح «علم به احکام شرعیه که از راه ادلّه تفصیلی آنها به دست می آید استعمال می شود». ارزش و جایگاه هر علمی به اندازه اهمیت موضوع آن است؛ هر علمی که مرتبط با خداوند متعال و اسماء و صفات و افعال و شناخت سفیران و جانشینان آنان و حقایق واصله به ایشان باشد، از شریف ترین و بافضیلت ترین علوم، خوانده می شود و علم فقه به دلیل عهده دار بودن ترسیم راه حیات و زندگی، در ابعاد گوناگون و بیان عبادات و مناسک و حرام و حلال الهی و نظام ازدواج و میراث و کیفیت قضاوت و حلّ خصومت ها و منازعات، و در یک کلام، چگونگی نزدیکی به خداوند متعال و جلب رضایت او، دارای جایگاهی بس عظیم و بزرگ است و تنها راه دقیقِ فردی و اجتماعی و سیاسی و اقتصادی است؛ زیرا فقه در هر زمینه ای دارای حکم است و چیزی در عالم نیست، مگر این که یکی از احکام خمسه «واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح» شامل آن می شود و برنامه ای است که انسان از قبل از تولد تا بعد از وفات به آن نیازمند است و بدون آن کمال بشری به دست نمی آید. «شریعت محمدی (صلی الله علیه وآله) که افضل شرایع و خاتم ادیان، نام گرفته «ما کان محمد ابا احد من رجالکم و لکن رسول الله و خاتم النّبیین و کان الله بکل شیء علیما» لازم است، از تمام جهات کامل باشد و چیزی از نیازهای بشری را فروگذار نکرده باشد و باید بشر را از تعلیمات غیرآسمانی بی نیاز گرداند؛ به این دلیل: خداوند متعال می فرماید: «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا». و ظاهر این آیه این است که خداوند متعال، دین خود را از جمیع جوانب کامل گردانیده، همان طوری که این دین از جهت معارف و عقاید کامل و غنی است، از جهت بیان وظایف و احکام و بقاء این شریعت، تا قیامت، کمال دارد و موجبات سعادت و خوشبختی انسانها را برای همیشه تضمین می نماید و دلیلی ندارد که آیه را مربوط به جهت خاصی بدانیم؛ زیرا اگر اسلام در عقاید و معارف الهیه کامل باشد، امّا در بیان راه رسیدن به کمال، برنامه روشنی نداشته باشد، ناقص است؛ همانطور که اگر اسلام نتواند در تمام اعصار به نیازها، پاسخ مثبت دهد، نیز ناقص است. در بیانات گهربار معصومین (علیهم السّلام) نیز به کمال دین در جهت پاسخگویی به جزئی ترین مسائل تصریح شده است.امام صادق (علیه السّلام) می فرمایند: «انّ عندنا صحیفة فیها مایحتاج الیه حتی انّ فیها ارش الخدش». و در روایت دیگری می فرمایند: «ما من امر یختلف فیه اثنان الّا وله اصل فی کتاب الله عزّوجل و لکن لا تبلغه عقول الرجال». احادیث به این مضمون در مجامع روایی ما زیاد است.امام خمینی (رحمة الله علیه) می فرمایند: «فقه تئوری واقعی و کامل اداره انسان و اجتماع از گهواره تا گور است». شهید مطهری (رحمة الله علیه) می فرماید:«اسلام مکتبی است جامع و واقع گرا، در اسلام، به همه جوانب نیازهای انسانی اعم از دنیایی تا آخرتی، جسمی یا روحی، عقلی و فکری، یا احساسی و عاطفی، فردی و اجتماعی، توجه شده است.»
برتری فقه شیعه
شیعه به واسطه بهره مندی از علوم اهل بیت (علیهم السّلام) که مفسران کتاب الهی و وارثان علم پیامبر (صلی الله علیه وآله) هستند و حدود ۲۵۰ سال به صورت مستقیم از این سرچشمه های جوشان علم، فروعات زیادی را سؤال نموده و معضلات بسیاری را حل نموده اند، دارای فقهی قوی و جامع و پویا است، در حالی که فقه اهل سنّت از چنین جایگاهی برخوردار نیست. زیرا آنچه فقه را از اعتبار ساقط می کند، استقلال در فهم آیات الهی و سنّت پیامبر است، بدون اینکه رموز و اشارات کتاب و سنّت پیامبر (صلی الله علیه وآله) دانسته شود، همین محرومیت از علوم امامان معصوم (علیهم السّلام) و عدم آشنایی به زبان کتاب الهی و سنّت پیامبر (صلی الله علیه وآله) اهل تسنن را به قیاس و استحسان و قواعد ظنیه دیگر کشانده است؛ زیرا از طرفی کمال دین اسلام قابل انکار نیست و از سویی، حکم جدید و روشن در حوادث و نیازهای نو در کتاب و سنّت پیامبر (صلی الله علیه وآله) نیافته اند، البته آنچه ما ادعا می کنیم، توان و استعداد فقه پویای شیعه، با توجه به مفتوح بودن باب اجتهاد و غنای این فقه از جهت استفاده از منبع جوشان علم الهی و خاندان رسالت و امامت است. به نظر می رسد با توجه به گسترش ابواب فقه و طرح شبهات جدید و نیاز به طرح مسائل مستحدثه و استخراج حکم آن ها فقه شیعه برای شکوفایی و پویایی بیشتر نیاز به پرورش فقیهانی وارسته و آشنا به شرایط زمان و مکان دارد، تا با استفاده از منابع غنی و تکیه بر اندوخته های سلف صالح، گام به جلو بردارند و ضمن حفظ فقه جواهری در مسیر حلّ معضلات فقهی قدم بردارند. انشاء الله.