معنی کلمه مقام انسان در دانشنامه اسلامی
برای روشن شدن بحث، لازم است مسئله از دو جهت مورد بررسی واقع شود:
مقام انسان ها در جریان آفرینش
مقام انسان ها در برابر خداوند متعال، در جریان تکوین و آفرینش:اگر بخواهیم انسان مجرد از هر بدی و خوبی، یعنی انسان به ما هو انسان را در نظر بگیریم و در مورد مقام آن در نزد خداوند بحث کنیم، به این نکته می رسیم که انسان ها دارای مقام بالایی نسبت به دیگر موجودات هستند، و به اصطلاح دارای کرامت ذاتی هستند. این نوع کرامت حاکی از عنایت ویژه پروردگار به آدمی است و به اختیار انسان ربطی ندارد؛ یعنی انسان چه بخواهد و چه نخواهد، از این کرامت برخوردار است.
← کرامت ذاتی انسان
مقام انسان ها در برابر خداوند متعال، در سیر رشد از نقص به کمال: تا این جا یکسان بودن انسان ها در مقام تکوین روشن شد؛ اما در مقام رشد و تکامل، مسلماً انسان ها دارای درجاتی متفاوت اند. در این قسمت ملاک ارزشمندی هر کس تقواست؛ همان گونه که خداوند فرموده است:«
إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ». بر این اساس، انسان ها در برابر خداوند یکسان نیستند و به تناسب بهره ای که از تقوا دارند، طبقه بندی می شوند. در این راستا تفاوت انسان ها در برخورداری از محبت خداوند و به میزان قرب آن ها به خدا باز می گردد. نه رنگ، نژاد، قوم، زبان و غیره، بلکه هر کسی ایمان، عمل صالح و معرفت را کسب کند، انسانی کامل، و هر که شرک، گناه و نفاق را کسب کند، انسانی ناقص است.بدین ترتیب امامان و پیامبران در اعلی درجه قرب به حضرت حق قرار دارند، و انسان های پست و نادان در اسفل سافلین نقص و کاستی.