معنی کلمه مسجد امام در دانشنامه آزاد فارسی
این مسجد، براساس کتیبۀ سردرِ آن، به فرمان شاه عباس اول صفوی احداث شد، و استاد علی اکبر اصفهانی، مهندس و معمار آن بود. تاریخ اتمام بنا به درستی مشخص نیست؛ برخی کتیبۀ مورخ ۱۰۳۸ق در ایوان جنوبی مسجد را سال اتمام تزیینات آن دانسته اند. مسجد در ضلع جنوبی میدان نقش جهان واقع است. محور اصلی آن با امتداد محور اصلی میدان، زاویۀ ۴۵ درجه می سازد، و درنتیجه حجم گنبد نیز درپی جبهۀ جنوبی میدان آشکارا دیده می شود. مسجد، صحن مستطیل شکلی دارد، که چهار ایوانِ رفیع در میانۀ چهار ضلع آن واقع اند. گنبدخانۀ وسیعی پشت ایوان، سوی قبله واقع است که گنبدی دوپوش و مرتفع بر فراز خود دارد. دو حیاط کوچکِ گوشه های جنوب غربی و جنوب شرقیِ بنا، به مدارس سلیمانیه و ناصری معروف اند، زیرا در دورۀ شاه سلیمان صفوی و ناصر الدین شاه قاجار در این دو مدرسه تعمیراتی شده است؛ این حیاط ها، ایوانچه ها و رواق هایی بر گرد خود دارند، و به جز یک جبهه از مدرسۀ جنوب شرقی، فاقد حجره اند. نقوش و کتیبه هایی از کاشی هفت رنگ در نماهای صحن، و بیشترِ سطوح داخلی فضاهای مسجد، زیبایی و شکوه زایدالوصفی به بنا بخشیده اند. بدنۀ مناره های رفیع دو سوی ایوان قِبلی، و دو سوی سردر ورودی مسجد، با خطوط بنّایی کاشی کاری شده است.
مسجد امام (بروجرد). (یا: مسجد سلطانی) براساس کتیبۀ مورخ ۱۲۰۹ق، از بناهای اوایل دورۀ قاجار است. فرمانی از محمد تقی میرزا حسام السلطنه، حاکم بروجرد در زمان فتحعلی شاه مورخ ۱۲۴۸ق، در این بنا وجود دارد. مؤلف کتاب تاریخ بروجرد احتمال داده است که در دورۀ حسام السلطنه، تعمیراتی در آن انجام شده باشد. بنای مسجد، چهارایوانی گنبددار است. دو ایوان شمالی و جنوبی، دهانۀ وسیع تر و ارتفاع بیشتری دارند، و بر محور قبله تأکید می کنند. گنبدخانۀ پشت ایوان جنوبی نیز تأکید مضاعفی بر این محور دارد. در طرفین هریک از جبهه های چهارگانۀ مسجد، شبستان هایی با ستون های آجری واقع اند. هریک از سه ورودیِ اضلاع شمالی و شرقی و غربی، سردر زیبایی دارند، دهلیزهای ورودیِ پس از سردرها، شخص را از طرفین ایوان به صحن هدایت می کنند.
مسجد امام (تهران). این مسجد به فرمان فتحعلی شاه قاجار، حدود ۱۲۲۵ق احداث شد، و در دورۀ ناصرالدین شاه تغییرات و تعمیراتی در آن صورت گرفت. بنای مسجد با صحن مربع شکل وسیعی در میانه، و چهار ایوان مرتفع در وسط اضلاعِ آن، مسجدی چهارایوانی است. دو ایوان شمالی و جنوبی مرتفع ترند، و محور قبله را با تأکید بیشتری نشان می دهند. گنبدخانه ای پشت ایوان جنوبی واقع است که گنبد یک پوش مرتفعی بر فراز آن قرار دارد. این گنبد، گنبد کوچک تری نیز در بالای خود دارد. سطح خارجی گنبدِ اصلی پوشیده از کاشی فیروزه ای ، و گنبد کوچک تر طلاپوش است. شبستان های وسیعی با ستون های آجری در دو سوی گنبدخانه و ایوان جنوبی، و شبستان دیگری در گوشۀ شمال شرقی مسجد، از دیگر فضاهای آن به شمار می رود. دستگاه ورودی اصلی مسجد در پشت جبهۀ شمالیِ آن قرار دارد؛ این ورودی شامل جلوخانی وسیع و سردری معظم با طاق مقرنس است. هشتی پشت این سردر طاق رسمی بندی زیبایی دارد، و از طریق دو دهلیزِ طرفین ایوانِ شمالی به صحن مسجد راه می برد. مسجد دو ورودی دیگر نیز در پشت ایوان های شرقی و غربی دارد. در نماهای پیرامون صحن، تزیینات کاشی کاری بر پشت بغل ها و لبۀ بام دیده می شود. تزیین کاشی بر جرزهای نمای جبهۀ جنوبی، آن را از سایر جبهه ها شاخص تر کرده است. دو مناره بر فراز ایوان میانۀ این جبهه، در دورۀ ناصری به بنا افزوده شد.
مسجد امام (سمنان).
مسجد امام (سِمنان)(یا: مسجد سلطانی) از بناهای دورۀ قاجار در سمنان. براساس کتابتاریخ قومِس، این مسجد از اموال ذوالفقارخان سمنانی (سنگسری)، حاکم سمنان، که آن را با ظلم و جور از مردم گرفته بود، به فرمان فتحعلی شاه قاجار، و به همت سید حاجی سید حسن حسنی، ساخته شد. این بنا مسجدی چهارایوانی و گنبددار است. چهار ایوان با طاق های رسمی بندی در میانۀ اضلاعِ صحن مسجد قرار دارد. دو ایوان شمالی و جنوبی رفیع تر و معظم ترند، و همراه با گنبدخانه ای در پشت ایوان جنوبی، بر محور قبله تأکید می کنند. دیوارها، طاقچه ها، رف های گنبدخانه، و سطح داخلی گنبد، پوشیده از تزیینات گچ بری و نقاشی است. دو شبستان با ستون های آجری در طرفین ایوان جنوبی و گنبدخانه قرار دارد. شبستان های دیگری نیز در طرفین ایوان های جبهه های شرقی و غربی واقع اند. پشت بام این شبستان ها به مهتابی هایی تبدیل شده، که حجرات پشت این مهتابی ها به آن ها گشوده می شوند. سه ورودی در پشت ایوان های شمالی و شرقی و غربی قرار دارد، که ورود به صحن پس از عبور از هشتی و دهلیز، از دو سوی این ایوان ها صورت می گیرد.