نظام الملک

خلق میکوشند تا طاقت کنند تا نظام الملک آفاقت کنند

جمال الدین نظام الملک کاندر دولت و ملت نه چون او مقتدا باشد نه چون او قهرمان خیزد

بود آن وقتی نظام الملک خرد اطلسش مییافتند او زیر برد

وانک جز بر نقش نامت سکه ای را نظم داد گر نظام الملک شد خطش مزور یافتند

وزیر منشور وزارت خود را از سلطان دریافت می‌کرد و سلطان حق انتخاب وزیر خود را داشت البته واردی هم می‌توان یافت که سلطان از این حق برخوردار نبود و برای مثال می‌توان به سلطان محمدخوارزمشاه اشاره کرد که پس از عزل وزیر خود نظام الملک محمد بن نظام الملک مسعود هروی مادرش ترکان خاتون با نفوذ خود نظام الملک محمدبن صالح را به وزارت رساند.

قطب دین سلطان نظام الملک دریادل که چرخ هست او را بنده در گردنش طوق هلال

و اصفهان به سلطان ملکشاه بازماند و سلطان به اصفهان آمد و دارالسلطنه ساخت؛ و مدفن سلطان در اصفهان است و بعضی فرزندان مثل سلطان محمد و برکیارق و سلطان محمود. نیز گویند نظام الملک در اصفهان مدفون است.

پیرامون علّت نام‌گذاری این نهضت به خرمّدینان، برخی از دانشمندان معتقدند که چون بابک از روستایی به نام خرّم در نزدیکی اردبیل برخاسته بود، از این جهت طرفداران وی به خرّمیان یا خرّمدینان معروف گشته‌اند و خواجه نظام الملک می‌گوید که خرّمدین از خوردین گرفته شده و بدان جهت این طایفه به خرّمدین شهرت یافته‌اند.

ضیاء الملک احمد بن نظام الملک وزیر امپراتوری سلجوقی و خلافت عباسی بود. او فرزند نظام الملک از معروف‌ترین وزیران امپراتوری سلجوقی بود.

خواجه نظام‌الملک پیرو کیش سنی و شافعی بود. مورخان خواجه نظام الملک را جز کسانی می‌دانند که آخرت را بر دنیا ترجیح می‌داده و همیشه در مجالس علمای دینی حضور داشته است. مشهوراست خواجه زمانی که صدای اذان را می‌شنیده مشغول هر کاری بوده از آن دست می‌کشیده و به نماز می‌ایستاده است و اگر مؤذن در اذان گفتن سستی می‌کرده به او تذکر می‌داده است.

بود در دولت نظام الملک آن فلک بحر فضل او را فلک

چون نظام الملک در نزع اوفتاد گفت الهی می‌روم در دست باد

پیرامون علّت نام‌گذاری این نهضت به خرمدینان، برخی از دانشمندان معتقدند که چون بابک از روستایی به نام خرّم در نزدیکی اردبیل برخاسته بود، از این جهت طرفداران وی به خرّمیان یا خرّمدینان معروف گشته‌اند و خواجه نظام الملک می‌گوید که خرّمدین از خوردین گرفته شده و بدان جهت این طایفه به خرّمدین شهرت یافته‌اند.