میرزاعبدالله

اسماعیل قهرمانی (متولد ۱۲۵۸)، ردیف‌دان و نوازنده تار اهل ایران بود. وی شاگرد میرزاعبدالله و آقا حسینقلی بود. ردیف میرزاعبدالله توسط اسماعیل قهرمانی به نورعلی برومند آموزش داده شد.

مهم‌ترین راوی ردیف میرزا عبدالله نورعلی برومند بوده‌است. هم او بوده‌است که انتقال دهندهٔ این ردیف به نسل طلایی موسیقی ایران در دهه‌های چهل و پنجاه شد. جالب این جاست که خود نورعلی برومند هیچ‌گاه از آموزش مستقیم میرزاعبدالله بهره‌مند نشد. برومند از طریق درویش‌خان و اسماعیل قهرمانی ردیف میرزاعبدالله را فرا گرفت که البتّه آموزش رسمی و مدوّن وی از ردیف میرزا عبدالله بیشتر نزد اسماعیل قهرمانی صورت پذیرفته‌است.

وزیری همچنین در این دوره شروع به نگارش کتابی کرد که بعدها با نام دستور تار منتشر شد. از شواهد بر می‌آید که وزیری طرح کلی این کتاب را زمانی که روی نت‌نویسی ردیف میرزاعبدالله و آقاحسینقلی کار می‌کرد، تنظیم کرده باشد. اما او این کتاب را پس از سفرش به اروپا و تحت تأثیرات تعلیماتش در آنجا تکمیل کرد. کتاب دستور تار نهایتاً در سال ۱۳۰۱ ه‍.خ در برلین منتشر گردید.

نقد دیگری که بر این کتاب وارد شده‌است، در انتخاب گوشه‌ها است. به گفتهٔ الا زونیس[پ] که خود در هنرستان موسیقی ملی فعالیت می‌کرد، زمانی که استادان ردیف‌دان موسیقی ایرانی در تدوین یک فهرست منفرد از تمام گوشه‌ها و دستگاه‌های ایرانی شکست خوردند و بنا شد که هر کدام از آن‌ها ردیفِ خود را منتشر کنند و کار تطبیق ردیف‌ها به موسیقی‌شناسان سپرده شود، معروفی و برکشلی با چاپ این کتاب که در پیشگفتارش آن را بر اساس ردیف میرزاعبدالله و در انطابق با ردیف مهدی‌قلی هدایت معرفی می‌کرد، عملاً از این توافق عدول کردند.

نام این گوشه در ردیف میرزاعبدالله برای دستگاه چهارگاه، دو بار آمده‌است؛ یکی در ابتدای دستگاه و دومی پس از گوشهٔ مخالف. گوشهٔ نغمه در کل این ردیف ۱۰ بار آمده‌است و ماهیت آن‌ها جز از نظر این که همگی موزون هستند با یکدیگر ارتباطی ندارد.

ابوالحسن صبا که نواختن سه‌تار را از میرزاعبدالله و درویش‌خان فرا گرفته بود، تکنیک‌ها و تزئینات جدیدی در نوازندگی این ساز ابداع کرد. او در نواختن سه‌تار نیز مانند ویلن، به بالاترین سطح رسیده بود و برخی هنرمندان از جمله مرتضی نی‌داوود و محمدرضا لطفی، نوازندگی سه‌تارش را برتر از ویلن‌نوازی او دانسته‌اند. با این‌حال صبا در کنسرت‌ها یا ضبط‌های رسمی از سه‌تار استفاده نکرد. نادر سینکی دلیل این اتفاق را این‌گونه شرح داده‌است:

ردیف میرزاعبدالله نام یک آلبوم موسیقی می‌باشد که در آن محمدرضا لطفی به‌عنوان سرپرست و ردیف‌نواز تار و سه‌تار، شش قطعه قدیمی از دستگاه ماهور را با همکاری گروه بانوان شیدا اجرا کرده‌اند. خواننده این اثر علیرضا شاه‌محمدی می‌باشد که آثاری از درویش‌خان را اجرا کرده‌است.

در برخی ردیف‌ها از جمله ردیف میرزاعبدالله پیش از گوشهٔ داد گوشهٔ کوچک دیگری به نام «مقدمهٔ داد» اجرا می‌شود. ژان دورینگ گزارش کرده که نام گوشهٔ داد در متون قدیمی (مثلاً در آثار عبدالقادر مراغه‌ای) وجود ندارد و نتیجه گرفته که احتمالاً نامی جدیدتر است.

او ردیف سنتور ابوالحسن صبا و قطعات علینقی وزیری و روح‌الله خالقی را به مدت چهارسال در هنرستان آزاد موسیقی نزد منوچهر صادقی و محمد حیدری فراگرفت. سپس در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران قسمتی از ردیف میرزاعبدالله را نزد داریوش صفوت و نورعلی خان برومند آموخت و برای مدت چهار سال دیگر نزد برومند بقیه ردیف میرزاعبدالله و همچنین شیوه سنتورنوازی حبیب سماعی را فراگرفت.

الا زونیس[پ] در کتاب موسیقی کلاسیک ایرانی[ت] (۱۹۷۳) بر اساسی ردیفی که روح‌الله خالقی در هنرستان موسیقی ملی به او عرضه کرده بود، به تحلیل ردیف موسیقی ایران پرداخت. این ردیف بر اساس ردیف میرزاعبدالله بود و از طریق علینقی وزیری نقل و نت‌نویسی شده بود. از نکات قابل توجه این کتاب، شباهت‌هایی است که زونیس بین موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی یونان باستان نشان داد. با این حال این کتاب به جهت نادیده گرفتن مفهوم «اوج» در بین گوشه‌های ردیف مورد نقد قرار گرفته‌است.