ملا علی قوشچی
معنی کلمه ملا علی قوشچی در دانشنامه اسلامی
قوشچی سمرقندی، علاءالدین علی
(وف 879 ق)، عالم، منجم، مفسر، محقق، متکلم، مدرس و ریاضیدان. معروف به ملا علی قوشچی و فاضل قوشچی. چون در نوجوانی مرغ بان سلطان الغ بیگ و موظف به حفظ مرغان شکاری او بود به قوشچی مشهور شد. اصل و زادگاهش سمرقند بود. در آنجا اغلب علوم متداول از جمله هئیت و ریاضیات را از قاضی زاده ی رومی و الغ بیگ بن شاهرخ گورکانی فراگرفت.
سپس به کرمان رفت و بعد از تکمیل تحصیلات علمی اش به سمرقند بازگشت و به ارائه «رساله فی حل اشکال القمر» مشتمل بر حل بعض جهات اشکال قمری که از زمانهای قدیم مبهم و حل نشده باقی مانده بود دوباره به الغ بیگ نزدیک شد. وی از تقرب بسیاری که در نزد سلطان الغ بیگ داشت به فرزندی وی مخاطب بود. سلطان الغ بیگ وی را به تکمیل رصدخانه ای که در سمرقند تأسیس کرده بود واداشت و «زیج الغ بیگی» یا «زیج جدید» را که غیاث الدین جمشید و قاضی زاده ی رومی قبل از وی متصدی این امر بودند و قبل از مرگ نتوانستند به اتمام برسانند، با نام «سلم السماء» که شرح «زیج الغ بیگ» است به اتمام رسانید.
بعد از مرگ میرزا الغ بیگ عازم حج شد و در تبریز مورد توجه اوزون حسن از حکمرانان آق قویونلو قرار گرفت و باری عقد مصالحه اوزون حسن و سلطان محمدخان ثانی عثمانی به استانبول رفت و پس از انجام وظیفه به تبریز بازگشت و به درخواست سلطان محمد فاتح به استانبول رفت و در آنجا ساکن شد و «الرساله محمدیه» در علم حساب به عربی را به نام همین پادشاه نوشت و بعدها به مدرسی مدرسه ی ایاصوفیا منسوب شد.
در استانبول درگذشت و در جوار قبر ابوایوب انصاری دفن شد. از دیگر آثار وی: حاشیه بر «شرح کشاف تفتازانی» در تفسیر؛ شرح «تجرید الکلام» خواجه نصیر طوسی که به «شرح جدید» نیز معروف است؛ «العنقود الزواهر فی نظم الجواهر» در علم صرف؛ «محبوب الحمائل فی کشف المسائل»؛ «الرساله الفتحیه»، در علم هئیت به عربی که آن را به نام فتح السلطان نامگذاری کرد؛ «رساله فی علم الهیئه» به فارسی، معروف به «هیئت فارسی» از کتب درسی علم هئیت؛ «تفسیر الزهراوین» سوره بقره و سوره آل عمران؛ «رساله فی الحمد»؛ «میزان الحساب» در علم حساب، فارسی.
[ویکی فقه] علی بن محمد سمرقندی معروف به ملاعلی قوشچی، گاهی او را فاضل قوشچی نیز گفته اند.
از بزرگان نجوم و کلام در ریاضی و متصدی رصدخانه الغ بیگ است. پدرش محمد مأمور مراقبت از مرغان شکاری الغ بیگ بود و لذا به قوشچی شهرت یافت. او در سمرقند علوم مختلف را آموخت و ریاضیات را نزد قاضی زاده رومی و الغ بیگ تیموری سلطان ماوراء النهر آموخت. نزد الغ بیگ بسیار محبوب بود تا آنجا که او را فرزند الغ بیگ می خواندند و الغ بیگ او را مأمور تکمیل رصدخانه کرد. ملاعلی با انجام وظیفه محوله توانست زیج الغ بیگ را که یک زیج جدید بود به پایان برساند.پس از درگذشت الغ بیگ به حج رفت و سپس مورد توجه اوزون حسن قرار گرفت و از طرف او به سفارت قسطنطنیه منسوب شد. او از طرف اوزون حسن حکمران آق قویونلی برای عقد مصالحه بین او و سلطان محمدخان ثانی عثمانی به استانبول رفت. او رساله محمدیه را در علم حساب به نام سلطان محمدخان نوشت. سپس به مدرسی مدرسه ایاصوفیا منسوب شد. او در سال ۸۷۹ هـ.ق وفات یافت و در جوار قبر ابوایوب انصاری مدفون گشت.
آثار علمی
از کتب او می توان به عناوین زیر اشاره کرد:۱- هیئت مقدماتی معروف به هیأت فارسی که بارها با خلاصه الحساب شیخ بهایی در یکجا به چاپ رسیده است.۲- شرح تجرید الکلام خواجه نصیرالدین طوسی۳- حاشیه شرح کشاف تفتازانی۴- محبوب الحمائل فی کشف المسائل۵- العنقود الزاهر فی نظر الجواهر و در علم صرف.
منبع
پایگاه طهور،تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱/۱۶
...
جملاتی از کاربرد کلمه ملا علی قوشچی
ابوسعید سجزی نیز چنین پیشنهادی را مطرح نمود. نخستین شواهد تجربی برای چرخش زمین به دور خود با استفاده از پدیدهٔ دنباله‌دارها توسط خواجه نصیرالدین طوسی (۱۲۰۱–۱۲۷۴) و ملا علی قوشچی (۱۴۰۳–۱۴۷۴) ارائه شد.