مفاعیلن

دوبیتی و رباعی دو وزن متفاوت دارند. وزن دوبیتی بحر هزج مسدّس محذوف (مفاعیلن مفاعیلن فعولن) است، درحالی‌که رباعی در وزن «لاحول ولا قوة الا بالله» با افاعیل (مفعول مفاعیلُ مفاعیلُ فَعَل) و افاعیل دیگر از این وزن است. نویسندۀ قابوس نامه دوبیتی را مرکب از دو بیت می‌داند که به وزن رباعی نباشد.

نظامی این داستان را در وزن «مفاعیلن مفاعیلن مُفاعیل» یا «مُفاعیلَن مفاعیلن فَعولن»، سروده‌است.

چرا اندر مفاعلتن شود عقل چرا اندر مفاعیلن بود جب

دوازده بحر مختلف‌الارکان شامل: مُضارِع (مفاعیلن فاعلاتن) - طویل (فعولن مفاعیلن) - مدید (فاعلاتن فاعلن) - خفیف (مستفعلن فاعلاتن) - مُجْتَثّ (مستفعلن فاعلاتن) - سریع (مستفعلن مستفعلن مفعولاتُ) - مُنْسَرِح (مستفعلن مفعولاتُ) - مُقْتَضَب (مفعولاتُ مستفعلن) - بسیط (مستفعلن فاعلن) - جدید (فاعلاتن فاعلاتن مستفعلن) - قریب (مفاعیلن مفاعیلن فاعلاتن) - مُشاکِل (فاعلاتن مفاعیلن مفاعیلن)

قصیده ایوان مدائن مرثیه‌ای بر پادشاهان ایران است که توسط خاقانی هنگام عبور از مداین و دیدن طاق کسری سروده شده‌است. شاعر این اثر را در زمان بازگشت از سفر حج سروده و شهرت قصیده مذکور به اندازه‌ای است که گویند خاقانی «با این اثر در میان مردم عامه شناخته شده‌است.» ایوان مدائن ۴۲ بیت دارد و در بحر هزج مثمن اخرب (مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن) سروده شده‌است.

تقطیع: مفاعیلن مفاعیلن لوای گل که چو خورشید بر همه رخشید

تقطیع: مفاعیلن مفاعیلن

کلیه‌ی عروض غیر رباعی به ویژه هزج که از تکرار مفاعیلن ایجاد می‌شود وزن دوبیتی تک‌مطلعی می‌تواند باشد. این قالب در مختصات رباعی‌سرایی نیز کاربر دارد.

تقطیع ایضا: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن

تقطیع: مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلان

تقطیع: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلان

همیشه تا بود تقطیع این وزن مفاعیلن مفاعیلن مفاعل

شعر از باباطاهر، دوبیتی ها؛ مشخصات عروضی: بر وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن؛ بحر: هزج مسدس محذوف