معین الدین چشتی. [ م ُ نُدْ دی ن ِ چ ِ] ( اِخ ) از خواجگان سلسله چشتیه است و سلطان شمس الدین غوری و شهاب الدین غوری از پیروان او بوده اند. اصل وی از چشت از توابع هرات است. ( از مجمعالفصحاء ج 1 ص 542 ). از عارفان بزرگ است. در اصل سیستانی و یا از قریه چشت از توابع هرات بود. مدتی در سمرقند و بخارا به تحصیل علوم پرداخت و بعدها به خدمت خواجه عثمان هارون که از بزرگترین فقهای طایفه چشتی بود رسید ومدت بیست سال در خدمت او بود و سپس به ایران و عراق و سوریه و افغانستان سفر کرد و سرانجام به هند بازگشت و به شهر اجمیر آمد و به تعلیم و ارشاد پرداخت. وی بسیار مورد احترام بود و پیروان زیادی داشت و به سال 634 یا 663 در همان شهر درگذشت و قبر او تاکنون زیارتگاه مسلمانان و غیرمسلمانان هند است. از اوست : سیل را نعره از آن است که از بحرجداست وانکه با بحر درآمیخته خاموش آمد نکته ها دوش لبم گفت و شنید از لب یار که نه هرگز به زبان رفت و نه در گوش آمد. و نیز: عاشق همه دم فکر رخ دوست کند معشوق کرشمه ای که نیکوست کند ما جرم و خطا کنیم او لطف و عطا هرکس چیزی که لایق اوست کند. و رجوع به مجمع الفصحا و ریاض العارفین ص 132 و قاموس الاعلام ترکی و ریحانة الادب ج 5 ص 349 و فرهنگ فارسی معین شود.
جملاتی از کاربرد کلمه معین الدین چشتی
به ادعای نورالدین مدرسی چهاردهی، پولادی و به تبع آن، نخودکی‌ها از جمله پیروان طریقت چشتیه که از جمله سلسله‌های تصوف در شبه قاره هند بوده‌اند. سلسله چشتیه منسوب به خواجه معین الدین چشتی است (چشت قریه‌ای است از قراءِ هرات). خواجه معین الدین حسن چشتی سنجری اجمیری پس از سید علی هجویری نویسنده کتاب کشف المحجوب به قاره هند رو آورد.
او در ماه آوریل ۱۹۰۳، برای بار دوم به زیارت مکه نائل شد. در سال ۱۹۰۴ به بمبئی بازگشت و بلافاصله به سمت اجمیر هند شمالی به منظور ادای احترام در آرامگاه قدیس صوفی معین الدین چشتی که از سلسله چشتیه اسلام در هند بود رهسپار آن جا شده و از اجمیر دوباره به بمبئی بازگشت سپس بی درنگ به سمت غرب به سوی پونه راهی شد.
در طول بیماری، شاه جهان به قدری نگران وضعیت رفاهی دختر مورد علاقه خود بود که فقط در مختصر روزانه خود در دیوان عام حضورهای کوتاه داشت. پزشکان سلطنتی نتوانستند سوختگی‌های جهان‌آرا را درمان کنند. یک پزشک ایرانی برای معالجه وی آمد و وضعیت وی برای چند ماه بهبود یافت، اما پس از آن، دیگر بهبودی حاصل نشد تا اینکه یک پزشک سلطنتی دیگر به نام آریف چلا، پمادی را مخلوط کرد که پس از دو ماه دیگر، سرانجام باعث بسته شدن زخم‌ها شد. یک سال پس از حادثه، جهان‌آرا کاملاً بهبود یافت. پس از حادثه، شاهزاده خانم به زیارت مزار معین الدین چشتی در آجمر رفت.