گلندام

خضر را آگهی از آب حیات آوردند نامه ی ویس گلندام برامین دادند

قصّه غصّه فرهاد بشیرین که برد نامه ویس گلندام برامین که برد

چون دست آن گلندام صورت چگونه بندد گر باغبان ببندد از گل هزار دسته

بانو گُشَسْب یا بانو گشسپ از شخصیتهای حماسی ایرانیان است که در بانوگشسب‌نامه حضور دارد. او دختر رستم و همسر گیو و مادر بیژن است. وی از زنان جنگاور و پهلوان است. مادر بانوگشسپ خالهٔ کی‌قباد است و به روایتی گلندام نام دارد.

که ای ماه پر مهر آرام دل مه گلرخان و گلندام دل

بهرام و گلندام منظومه‌ای عاشقانه اثر امین‌الدین محمد صافی سبزواری است. بهرام‌شاه پی گلندام، دختر شاه چین، به آن سرزمین روانه می‌شود و جن‌هایی به نام سیفور، شماین، قمطار و قیطول را شکست می‌دهد و دیوی به نام افرع را می‌کشد. در دریا از پس نهنگ بر می‌آید. وقتی به چین می‌رسد با رقیب عشقی‌اش به نام بهزاد که شاهزاده‌ای بلغاری است درگیر می‌شود. پادشاه بلغار به کین‌خواهی مرگ فرزندش به چین لشکر می‌کشد ولی بهرام با کمک جنیان بر آن‌ها پیروز می‌شود. بهرام گلندام را خواستگاری می‌کند و وصلت سر می‌گیرد.

دیوان حافظ را، به احتمال زیاد، نخستین بار پس از مرگ او، محمد گلندام گردآوری کرده‌است. البته بعضی از گزارش‌های تأییدنشده حاکی از آن است که حافظ دیوان خود را در ۷۷۰ ه‍. ق، یعنی بیش از بیست سال قبل از مرگش ویرایش کرده‌است. اما هیچ دست‌نویسی از این نسخه وجود ندارد. چندین نسخهٔ خطی شناخته‌شده در ایران، اروپا و جاهای دیگر موجودند که تاریخ آن‌ها مربوط به ربع دوم و سوم سدهٔ پانزدهم میلادی — یعنی سی تا شصت سال پس از مرگ شاعر — است و قابل اطمینان‌ترینِ آن‌ها، کمتر از ۵۰۰ شعر دارد. نسخه‌های بعدتر دارای ۶۰۰ شعر و فراتر از آنند.

مگر کز آه من سرو گلندام صدائی گوش کرد از گوشهٔ بام

با این همه حسن و لطافت که چمن راست بی یار گلندام یکی خانه زشت است

خبر بردند بر سرو گلندام که طوبی بر در فردوس زد گام

لطایف اشرفی نخستین کتابی است که دربارهٔ گردآورندهٔ اشعار حافظ سخن می‌گوید و مدعی است که حاجی قوام جامع دیوان حافظ بوده‌است. در تذکرهٔ دولتشاه نیز چنین آمده‌است. بهارستان سخن و خلاصةالاشعار نیز «معتقدان و مصاحبان» حافظ را جامع دیوان او می‌دانند و این روایت معروف که محمد گلندام جامع دیوان بوده در هیچ‌کدام از تذکره‌های اولیه نیامده است و گلندام در مقدمه‌ای که بر دیوان حافظ نوشته، خودش را جامع دیوان معرفی کرده‌است. ریحانةالادب، حاجی قوام و گلندام هردو جامع دیوان دانسته شده‌اند.

با من چو گل و سرو نئی تازه و راست ای سرو گلندام که پرود ترا؟

با یاد گل روی تو ای سرو گلندام با بلبل شوریده دل آهنگ برآورد

به یاد روی آن سرو گلندام گرفته با گل و با سرو آرام