وهیزک

در معنی بهیزک که به‌صورت وهیزک وهیجک و امثال آن هم آمده است میان محققان اختلاف است. گروهی به پیروی از وست آن را مبارک معنی می‌کنند و دیگران آن را کبیسه.

هنگامی که اوضاع مملکت نامناسب بود وهیزک نمی‌کردند بنابراین بعضاً وهیزک‌ها عقب می‌افتاد. از این رو برای جبران، گاه چند وهیزک توأمان می‌کردند؛ یعنی مثلاً ۲ ماه اضافی به سال می‌افزودند. حتی در تواریخ آمده است که در زمان یزدگرد اول پس از بسامان‌کردن اوضاعِ وهیزک‌ها برای محکم‌کاری یک وهیزک اضافه هم کردند تا به مدت ۲۴۰ سال آسوده باشند. «وهیزک از روی محکم‌کاری» را ابوریحان آورده است اما در صحت این قول جای تأمل بسیار است.

وهیزک‌گیری پس از مدتی متروک شد. آخرین وهیزک در ماه آبان بود از این رو پنج روز اندرگاه پس از ماه آبان و پیش از ماه آذر قرار گرفت و پس از آن چون وهیزک نکردند پنج روز اندرگاه میان این دو ماه باقی‌ماند. در مورد تاریخ ترک وهیزک اختلاف نظر وجود دارد. برخی آخرین وهیزک را در زمان پادشاهی یزدگرد اول دانسته‌اند. برخی آن را در گاهِ پیروز و جز آن. لیکن بیشتر آخرین وهیزک را در گاهِ پادشاهی یزدگرد اول می‌دانند.

محققان سعی کرده‌اند با استفاده از حساب قهقرایی و با احتساب این که وهیزک از کی متروک شد تاریخ آغازین استفاده از تقویم وهیزکی را معین کنند؛ یعنی فرضاً حسابی از این دست: آبان ماه هشتم است پس ۸ بار وهیزک شده است یعنی ۹۶۰ سال این تقویم مورد استفاده بوده است. در این حساب فرض‌هایی شده است که در صحت و سقم آنها جای سخن بسیار است از جملهٔ فرض‌ها این است که تا پیش از ترک، تمام وهیزک‌ها به‌طور دقیق رعایت شده بودند.