نیروی جاذبه
معنی کلمه نیروی جاذبه در دانشنامه اسلامی
نیروی جاذبه یا قانون جاذبه عمومی بدین معناست که کلیه اجسام بزرگ و کوچک در یکدیگر تأثیر متقابل دارند و همدیگر را جذب می کنند.
برخی صاحب نظران و مفسران برآنند که قرآن کریم در چند مورد به نیروهای جاذبه اشاره کرده است که عبارتنداز: «الله الذی رفع السموات بغیر عمد ترونها»
«خدا (همان) کسی است که آسمانها را بدون ستونهایی که آن ها را ببینید برافراشت.»
«خلق السموات بغیر عمد ترونها»
«آسمانها را بی هیچ ستونی که آن را ببینید خلق کرد.»
«الم نجعل الارض کفاتا»
«آیا زمین را جایگاه گرفتن و جذب قرار ندادیم؟» (برخی از مترجمان قرآن(ترجمه قران استاد فولادوند)، آیه را اینگونه ترجمه کرده اند: مگر زمین را محل اجتماع نگردانیدیم.)
«ان الله یمسک السموات و الارض ان تزولا و لئن زالتا ان امسکهما من احد من بعده انه کان حلیما غفورا»
«همانا خدا آسمانها و زمین را نگاه می دارد تا نیفتند و اگر بیفتند بعد از او هیچ کس آن ها را نگاه نمی دارد؛ اوست بردبار آمرزنده.
و نیز همین مضمون در آیه ۶۵ سوره حج آمده است.
نکات تفسیری
۱ـ آیات فوق در بستر شمارش نشانه ها و نعمت های خداست. تا مردم به القای خدا ایمان آورند (رعد) و این که ببینند دیگران نمی توانند مثل خدا چنین مخلوقاتی داشته باشند (لقمان) و هنگامی که این آیات برای انسانها گفته شد اگر کسی باز هم تکذیب آیات الهی کند بد عاقبتی دارد و وای به حال او (سوره مرسلات).
۲ـ کلمه «عمد» (بر وزن قمر) جمع عمود به معنی «ستون» است.
برای جمله «ترونها» دو تفسیر گفته اند یکی این که صفت برای «عمد» باشد یعنی: «آسمان ها را بدون ستونی که دینی باشد برافراشتیم» که لازمه آن وجود ستون های نامرئی برای آسمان است.
دیگر آنکه «بغیر عمد» متعلق به جمله «ترونها» باشد (ترونها بغیر عمد) یعنی: «همانگونه که می بینید آسمان بدون ستون است». البته برخی نیز جمله ترونها را معترضه گرفته اند. و همین معنای دوم را پذیرفته اند(استاد مصباح یزدی (تذکر: شاید نظر ایشان جمله استینافیه باشد و گر نه جمله معترضه در اینجا معنای محصلی نداردو از نظر ادبی صحیح نیست و اصولاً با همان معنای دوم (بغیر عمد متعلق به ترونها باشد) یک معنا کرده اند پس تفاوتی از نظر معنی ندارد)).
تفسیر دوم خلاف ظاهر آیه است چرا که لازمه آن تقدیم و تأخیر است.
تاریخچه نیروی جاذبه
برخی معتقدند که (بعد از اشارات علمی قرآن و روایات اهل بیت (ع)) ابوریحان بیرونی (۴۴۰ ق) اولین کسی بود که به نیروی جاذبه پی برد. اما مشهور آن است که نیروی جاذبه عمومی اولین بار توسط نیوتن (اسحاق نیوتن (۱۶۴۳ـ۱۷۲۷ م) منجم و ریاضی دان معروف انگلیسی، کاشف نیروی جاذبه و بنیانگذار حساب عنصرهای بی نهایت کوچک و تئوری نور است، معروف ترین اثر او «اصول ریاضی فلسفه طبیعت» نام دارد) (در قرن هفدهم میلادی) کشف شد. (برخی معتقدند که نیوتن در کشف قانون جاذبه ، مبتکر نبود زیرا «کوپرنیک» و «کپلر» هر دو قبل از او به این مطلب توجه کرده بودند . لکن نیوتن نخستین کسی است که این موضوع را تحت فرمول و حساب درآورد
داستان افتادن سیب از درخت و انتقال ذهنی نیوتن به نیروی جاذبه معروف است. (برخی کتاب ها مثل جهان های دور، ص ۴۲ و ۲۰۱ و دنیای ستارگان، ص ۱۵۰ و قهرمانان تمدن، ص ۱۸۲ داستان سیب را نقل می کنند و حتی می گویند هر چند که این درخت در سال ۱۸۱۴ از بین رفت ولی پیوندی از آن درخت را در باغ نیوتن کالج کامبریج داشتند اما کتاب تاریخ علوم، ص ۲۶۲ در صحت این داستان شک می کند.)
← نیوتن تبیین قوانین کلی حرکت سیارات
...
جملاتی از کاربرد کلمه نیروی جاذبه
با استفاده از نیروی جاذبه زمین و جهت نور می‌توان حالت پیچشی به گیاه داد. این کار با شکیبایی قابل انجام است.
عرض گسل انباشتگی نتیجه تعادل بین نیروی دافعه بین دو نابجایی جزئی از یک سو و از سوی دیگر نیروی جاذبه ناشی از کشش سطحی گسل انباشتگی است. به همین جهت عرض تعادل تا حدی توسط انرژی انباشتگی-گسل تعیین می شود.
در هر دو روش، جریانی از مذاب شیشه در دمای پلاستیک خود ( ۱٬۰۵۰–۱٬۲۰۰ درجه سلسیوس (۱٬۹۲۰–۲٬۱۹۰ درجه فارنهایت) ) با تیغه برشی،بریده می‌شود تا یک استوانه جامد از جنس شیشه،که گوب نامیده می‌شود، شکل گیرد. وزن گوب از پیش به گونه‌ای تعیین می‌شود که فقط برای درست کردن یک بطری کافی باشد. هر دو فرآیند با افتادن گوب توسط نیروی جاذبه شروع می‌شوند و از طریق دهانه‌ها و ناودانها به درون قالب‌های خالی هدایت می‌شوند و دو نیمه آنها بسته می‌شوند، سپس توسط ممانعت از بالا محکم چسبانده می‌شوند.
گرانش مصنوعی می‌تواند با استفاده از یک نیروی گریز از مرکز ایجاد شود. در یک ایستگاه فضایی در حال چرخش، این یک نیروی نرمال است که توسط بدنه فضاپیما فراهم می‌شود و به عنوان نیروی گریز از مرکز عمل می‌کند؛ بنابراین، نیروی جاذبه به وسیلهٔ نیروی گریز از مرکز در قاب چرخشی ایجاد می‌شود. مطابق قانون سوم نیوتن، مقدار شتاب رو به پایین ایجاد شده از نظر بزرگی برابر است ولی در خلاف جهت شتاب گریز از مرکز.
می‌دانیم که محور زمان یک جهت معین دارد که به پیکان زمان معروف است. هیچ‌کدام از محورهای سه‌گانه فضایی شبیه این نیستند. ما در فضا به هرکجا می‌توانبم حرکت کنیم. این موارد برای توسعهٔ نسبیت عام که در آن فضازمان چهاربعدی تحت تأثیر نیروی جاذبه قرار می‌گیرد و بسیار مهم و حیاتی است.
محدوده‌های ایستگاه پخش ریلی درسطح گرانشی نیز مشابه محدوده‌های تپه‌ای اداره می‌شود، اما بر خلاف سطح قوسی، کل ریل ایستگاه قطار اساساً روی نیروی جاذبه مغناطیسی تنظیم شده که به‌طور پیوسته به‌طور عکس عمل می‌کند.
یک جریان آذرآواری جریانی از گاز داغ و سنگ با سرعت زیاد است که می‌تواند با سرعت حداکثر ۷۰۰ کیلومتر در ساعت از آتشفشان به بیرون رانده شود. دمای گاز می‌تواند به ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد برسد. جریان‌های آذرآواری معمولاً نزدیک سطح زمین و به سمت پایین کوه حرکت می‌کنند یا تحت نیروی جاذبه به طرفین گسترش می‌یابند. سرعت آنها به چگالی جریان، نرخ خروجی آتشفشان و شیب کوه بستگی دارد. آنها یک نتیجهٔ معمول و ویرانگر ناشی از فوران‌های آتشفشانی انفجاری هستند.
هبوب (عربی: هَبوب) نوعی طوفان گرد و غبار شدید است که بر روی جریان جوی بر اساس نیروی جاذبه انجام می شود، همچنین به عنوان جبهه هوا شناخته می شود. هبوب‌ها به طور معمول در مناطق خشکی در سراسر جهان رخ می دهد.
در شرایط زمینی فشار داده شده بر یک سطح در نتیجه عمل نیروی جاذبه یا گرانشی پدید می‌آید؛ ولی مردم غالباً فکر می‌کنند که این فشار دقیقاً همان نیرویی است که به وسیلهٔ آن، جسمی به زمین جذب می‌گردد. اگر چنین موردی واقعاً صحت داشت، ما شاهد بی وزنی فضاپیمائی که به ماه حرکت می‌کند، نبودیم؛ زیرا سفینه در هر نقطه روی مدار تحت تأثیر گرانش زمین قرار دارد. به‌طور کلی به زحمت می‌توان نقطه‌ای را در فضا پیدا نمود که برآیند نیروهای گرانشی در آن صفر باشد. باید متذکر شد که فشار به وسیلهٔ نیروهای دیگر جز نیروی گرانشی نیز پدید می‌آید و یکی از آن شتاب می‌باشد. نیروی گرانشی برای جسمی که به حال سکون بر روی سطح زمین قرار دارد، واقعاً با وزن جسم برابر می‌باشد؛ ولی این فقط یک حالت خاص می‌باشد.
اگر ماده مذاب به سرعت سرد شود، اتم‌ها یا مولکول‌ها با هر موقعیتی که دارند، متراکم و بی‌حرکت می‌شوند و ماده منجمد می‌شود. در این صورت جسمی جامد و ایزوتوپ بدون داشتن نظم ذره‌ای تشکیل می‌شود. اگر سرد شدن با آرامی و کند انجام شود اتم‌ها و مولکول‌ها با توجه به نیروی جاذبه خود و پیروی از شبکه تبلور، کنار هم چیده شده و نطفه بلور را تشکیل می‌دهند. سپس در نتیجه اتصال دیگر مولکول‌های منزوی و معلق در ماده مذاب به نطفه بلور، حجم آن افزایش می‌یابد تا اینکه به بلوری درشت تبدیل می‌شود.