نذر و نیاز

نذر و نیاز: آنچه در جم‌خانه به عنوان نذر و بر طبق قانون اهل حق دعا داده شود را نذر گویند. نذر و نیاز از واجبات یارسان است و در نزد اهل حق از اهمیت و احترام ویژه‌ای برخوردار است.

گفتارهای سلطان سهاک در سرانجام (دیوان گوره) که کتاب مقدس یارسان به‌شمار می‌رود، جمع‌آوری شده‌است و به شکلی کامل تا به امروز از جانب محقق و نویسنده یارسانی طیب طاهری در سال ۲۰۰۷ به چاپ رسیده‌است. سرانجام به معنی عاقبت و آخر کار است و شامل کلیهٔ متونی است که سلطان سهاک (۶۷۵–۷۹۸ هجری) و یارانش در قرن هشتم هجری بیان کرده‌اند. این متون سرودها و نیایش‌ها و ادعیه و آداب و رسوم مذهبی و مسلکی و نذر و نیاز و قربانی‌ها را در برمی‌گیرد و بیشتر مطالب آن سینه به سینه منتقل شده‌است. کلام سرانجام به زبان گورانی نوشته شده‌است.

این مجموعه به گوشه‌هایی از زندگی اجتماعی در قرن گذشته می‌پردازد. در حدود یکصد سال پیش، کاروانی به قصد زیارت آستان «علی بن موسی الرضا» راهی مشهد می‌شوند. هریک از کاروانیان، برای رهایی از بند شیطان نفش یا برای نذر و نیاز خاصی به این کاروان زیارتی پیوسته‌اند اما در مسیر، هریک از آنان در موقعیت‌های خاصی قرار می‌گیرند که طی آن به شناخت بهتری از جایگاه انسانی واقعی خود می‌رسند. سرانجام زمانی که راهزنان به آن‌ها حمله می‌کنند، این همراهان کاروان با اتحاد و همدلی بر راهزنان چیره شده و موفق به زیارت ضریح علی بن موسی الرضا می‌شوند.

یکی از سنت‌های قدیمی در این روستا که هنوز هم گهگاه انجام می‌گیرد عبور دختران دم بخت و زنان نازا از محلی دالان مانند در کوه بروژ است که با خلوص نیت و سلام و صلوات و نذر و نیاز همراه است که عده‌ای معتقدند پس از برگزاری مراسم دختران بزودی به خانه بخت می‌روند و زنان متاهل نیز باردار خواهند شد.

وینچنتو دآلساندری می‌نویسد: عشق و احترامی که مردم ایران به شاه تهماسب دارند باورنکردنی است، مردم او را نه همچون شاه بلکه مانند خدا می‌پرستند، زیرا از سلاله علی (ع) است که بزرگ‌ترین مایه عشق و احترام ایشان است. کسانی که دچار بیماری یا گرفتاری شوند آنقدر که به دعا از شاه یاری می‌جویند، از خدا یاری نمی‌طلبند در راه شاه نذر و نیاز می‌کنند، برخی از مردم به بوسیدن آستانه کاخ او می‌روند. خانواده‌ای خوشبخت است که شالی از شاه بگیرد یا از آبی که وی دستهایش را در آن شسته است داشته باشد. چنین آبی را دافع تب می‌دانند … می‌گویند: «ترا می‌پرستیم که دین حی و حاضری» بسیاری از مردم برآنند که شاه نه فقط دارای روح نبوت است که قدرت زنده کردن مرده و دیگر معجزات نظیر آن را دارد.

خدایان مذکور الهه روح‌های پاک و نجیب بودند و سومریان برای در امان ماندن از ارواح خبیث، عفریت و دیو قربانی نموده و نذر و نیاز می‌کردند. به بیان دیگر ایشان به مثابهٔ تعلیمات پسین دین زرتشت به دو نیروی خیر و شر اعتقاد داشتند. آن‌ها به روح و غلبهٔ نهایی خیر بر شر اعتقاد داشته و برای در امان ماندن از شر، قربانی می‌کردند. بعضی از خدایان دارای همسر بودند و بسیاری از رب‌النوع‌ها نیز دارای پدری از جنس خدا بودند.

کاکه‌ای‌ها (اهل حق) شیدلی‌ها و علویان که در مناطق کردنشین ایران، عراق، ترکیه و سوریه و در جوار ایزدی‌ها زندگی می‌کنند، از این دسته مذاهب به‌شمار می‌روند و همگی این وجه مشترک را دارند. آداب نیایش جمعی‌شان همچون نذر و نیاز و قربانی به یک‌دیگر شباهت دارد و با صوفیان مسلمان مشترک است. نزدیک‌ترین آیین به ایزدی، چه در باور و اساطیر، همچون اعتقاد به ملائک هفتگانه و تناسخ و سنت‌ها و آیین‌ها، یارسان می‌باشد که در عراق «کاکه‌ای» و در ایران «اهل حق» نامیده می‌شوند.