مستظرفه

دانشگاه تهران با ادغام کردن مدرسه سیاسی، مدرسه طب (که شامل مدارس دندانسازی، داروسازی و مامایی نیز می‌شد)، مدرسه فلاحت مظفری (اولین مدرسه کشاورزی در ایران)، مدرسه صنایع مستظرفه (تأسیس توسط کمال الملک)، مدرسه حقوق و دانشسرای عالی در تهران دایر گشت.

مجلس شورای ملی به پیشنهاد وزیر فرهنگ به تأسیس مدرسهٔ صنایع مستظرفه به ریاست کمال‌الملک رأی داد.

او از آغاز کودکی به نقش و رنگ علاقه داشت و در پنج سالگی به اتفاق خانواده به تهران آمد و در این شهر با بافندگی قالی آشنا شد. او در سال ۱۲۹۸ به مدرسه صنایع مستظرفه راه یافت و استعداد وی مورد توجه کمال‌الملک قرار گرفت و در آن مدرسه دار قالی برپا کرد.

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی-که در گذشته «انجمن آثار ملی» نام داشت – در پاییز ۱۳۰۱ هـ. ش به همت گروهی از رجال دانشور و علاقه‌مند به آثار تاریخی و حفظ آن، بر اساس اساسنامه ای در ۱۴ ماده و با هدف «ازدیاد علاقه عامه به آثار قدیم تاریخی و علمی و صنعتی ایران و به منظور نگاهداری صنایع مستظرفه و صنایع دستی و حفظ سبک و شیوه قدیم آنها» تأسیس شد.

او در مدرسهٔ مستظرفه به سرپرستی کمال الملک به هنر جویی پرداخت و سرانجام معلم و مدیر همین مدرسه شد. در دوران مدیریت آشتیانی آموزش درس‌های تازه‌ای چون تاریخ هنر و ریاضیات در این مدرسه آغاز شد.

در ۱۳۰۴ ه‍.ق این باغ به مدت یک سال به وزارت عدلیه اختصاص داده‌شد. در زمان مظفرالدین‌شاه، پس از سفر به فرنگ و بازدید از مدرسهٔ فلاحت امپراتوری در مسکو، اولین مدرسهٔ فلاحت ایران با استخدام یک بلژیکی در این باغ دایر شد. کمی بعد در بناهای جنوبی باغ، مدرسهٔ مستظرفه به ریاست کمال‌الملک تأسیس شد.

ایران‌الدوله علاوه بر سرودن شعر، نقاشی هم می‌کرد و از شاگردان کمال‌الملک بود و موفق به گرفتن گواهینامه از مدرسه صنایع مستظرفه شد. تابلوهای رنگ روغن به جا مانده از وی را فرزندانش نگهداری می‌کنند.

از جمله مهمترین اقدامات دوره وزارت معارف او، تبدیل مدرسه آلمانی تهران به مدرسه صنعتی با مشارکت سفارت آلمان بود که برای آن کمک سالیانه دولت به این مدرسه را از سالیانه دوازده هزار تومان به بیست هزار تومان افزایش داد. این مدرسه بعدها اساس دانشگاه علم و صنعت شد. محتشم‌السلطنه همچنین به درخواست کمال‌الملک لایحه ای برای دریافت بودجه ماهیانه هزار و دویست تومان جهت تاسیس رشته های هنرهای دستی در مدرسه صنایع مستظرفه به مجلس برد.

به جهت طرح پیشنهادی موزه مکتب کمال الملک و انتخاب باغ موزه نگارستان به جهت سابقه فعالیت مدرسه صنایع مستظرفه در این مکان و با همت سازمان زیباسازی شهرداری تهران خوشبختانه تعدادی از مهم‌ترین آثار شاگردان برجسته مکتب کمال‌الملک خریداری شد. البته این آثار منحصر به دو نسل از پیروان این مکتب است که بخش عمده آن شاگردان مستقیم استاد و بخش دیگر را شاگردان مدرسه کمال‌الملک (نسل دوم) شامل می‌شوند.

در ۱۲۸۹ خورشید مدرسهٔ صنایع مستظرفه به سرپرستی کمال‌الملک تأسیس شد. حسن‌علی خان که درجهٔ سرهنگی دریافت کرده بود، به رغم آن که پدر و برادرانش نظامی بودند و زمانه هم زمانهٔ سپاهی‌گری بود، برای پی‌گیری جدی‌تر نقاشی از خدمت ارتش استعفا داد. به همت محمد حجازی کارمند ادارهٔ پست و تلگراف، در آن جا مشغول به کار شد اما دیری نپایید و از این کار کناره گرفت. در خانه به نقاشی نشست؛ در اولین روز، نخستین تابلویش را که تصویری از مسیح بود، به پیشنهاد و تشویق محمد حجازی به قیمت پنج تومان فروخت.