گرگانج

چنگیزخان سپاهی را به رهبری پسرانش جوجی و جغتای به شمال غربی فرستاد تا گرگانج را محاصره کنند. گرگانج شهری بسیار ثروتمند، در زمین‌های باتلاقی در دلتای آمودریا بود و این مسئله حمله به آن را دشوار می‌کرد. سپاه مغول با توجه به کمبود تخته سنگهای بزرگ به منظور استفاده در منجنیق، درختان زیادی از باغات عظیم توت در اطراف شهر را قطع نموده و تنهٔ آنها را در آب خیس کردند تا سخت شوند و سپس از آن‌ها به‌عنوان دژکوب و پرتابهٔ منجنیق استفاده کردند.

مغول‌ها بعد از فتح گرگانج سد آن شهر که بر روی آمودریا ساخته شده بود را تخریب کردند تا شهر غرق گردد، صد هزار نفر از زنان، کودکان و صنعتگران شهر را به بردگی گرفتند و بقیه بازماندگان را کشتند. اینطور که در روایتها آمده است سدها هرگز تعمیر نشدند، احتمالاً به این دلیل که هیچ‌کس زنده نمانده بود که بداند چگونه آنها را تعمیر کند، و به این ترتیب آمودریا سپس برای ۳۰۰ سال آینده مستقیماً به دریای خزر سرازیر بود.

این شهر در آغاز گرگانج نام داشته است. شهر گرگانج در زمان پادشاهی سلطان محمد خوارزمشاه مرکز سرزمین خوارزم و پایتخت خوارزمشاهیان بود. رود آمودریا از کنار این شهر می‌گذشت. این شهر بزرگ‌ترین شهر در سر راه ابریشم بود. یافته‌های باستان‌شناسی در این جا نشانه‌هایی از زمان هخامنشیان به‌دست می‌دهد. روزگار زرین این شهر در سده‌های ۱۲ و ۱۳ میلادی بوده‌است چه که پس از بخارا این شهر پرآوازه‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهر آسیای میانه در آن زمان بوده‌است.

مغولان به ارزش صنعتگران و کسانی که حرفه و دانش فنی داشتند و به نحوی در امر تولیدات شرکت داشتند، واقف بودند. در برخی از قتل‌عام‌ها مانند قتل‌عام مردم نیشابور، سمرقند، گرگانج و مرو در منابع تاریخی به صراحت ذکر شده است که مغولان قبل از شروع کشتار، اسیران صنعتگر را از بقیه مردم جدا کرده و روانهٔ مغولستان کردند. انتقال و از دست دادن هزاران صنعتگر ایرانی که در این حمله به اسارت درآمدند، صدمهٔ دیگری بود که بر پیکر اقتصادی ایران وارد آمد.

و سپس «خمر تگین»، یکی از سرداران شاه، خود را سلطان گرگانج اعلام کرد. جوچی که در زمان حمله در شمال لشکرکشی می‌کرد، از همان سمت به شهر نزدیک شد، در حالی که «چنگیز»، «اوگتای خان» و «جغتای» از جنوب به پایتخت یورش بردند. و پس از مقاومت‌های بسیار پایتخت سقوط کرد. و طبق معمول، صنعتگران را به مغولستان تبعید شدند، زنان و کودکان جوان را به عنوان برده در اختیار سربازان مغول قرار دادند و بقیه مردم نیز مورد قتل‌عام قرار گرفتند. تاریخ‌نگار ایرانی جوینی اظهار داشت که ۵۰۰۰۰ سرباز مغول هر کدام وظیفه اعدام بیست و چهار شهروند گرگانج را بر عهده داشتند که به معنای کشته شدن ۱٫۲ میلیون نفر است. گرچه به نظر می‌رسید اغراق‌آمیز باشد اما قتل‌عام صورت گرفته به درستی بزرگ بوده‌است.[نیازمند منبع]

محاصره گرگانج محاصره‌ای بود که در زمان حملهٔ مغول به امپراتوری خوارزمشاهیان اتفاق افتاد. مدت این محاصره متفاوت ذکر شده است و مورخانی مانند رشیدالدین همدانی گفته‌اند که این محاصره هفت ماه به طول انجامید، اما تا حد زیادی اتفاق نظر وجود دارد که این محاصره با شکست و نابودی شهر در فروردین ۱۲۲۱ پایان یافت. چنگیز خان، حمله چند جانبه ای را به امپراتوری خوارزمشاهیان که توسط سلطان محمد خوارزمشاه اداره می‌شد، آغاز کرده بود. سپاه چنگیزخان موفق شد به سرعت شهر مرزی اترار و پس از آن شهرهای بزرگ بخارا و سمرقند را تصرف کند. این محاصره، توسط شهاب‌الدین محمد النساوی، که گزارشی را به زبان عربی به رشتهٔ تحریر درآورده، ثبت شده است.

نخستین سلسله‌ای که با عنوان خوارزمشاه در منطقهٔ خوارزم قدرت گرفتند، سلسلهٔ آفریغیان بودند که حکومت آنان از سال ۳۰۵ هجری قمری، آغاز و تا سال ۳۸۵ ه‍.ق ادامه داشت. در سال ۳۸۵ ه‍. ق، حاکم خوارزم، محمد ابن احمد، به‌دست آل مأمون منقرض شد و پس از آن، آل مأمون بر این منطقه حاکم شدند. مأمونیان، گرگانج را مرکز حکومت خود قرار دادند و ابوالعباس مأمون عنوان خوارزمشاه را بر خود گذاشت. این سلسله را آل فریقون نیز می‌نامند.

اولماس صفائویچ علیخودژایف (۳۰ ژوئن ۱۹۴۱، گرگانج - ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۵، تاشکند) - بازیگر فیلم اهل اتحاد جماهیر شوروی (ازبکستان) است.. هنرمند خلق اتحاد جماهیر شوروی ازبکستان (۱۹۸۳). از فیلم هایی که او در آنها بازی کرده می توان به ابوریحان بیرونی، روزهای گذشته و جاده های آتشین اشاره نمود.

آخر ای خاک خراسان داد یزدانت نجات از بلای غیرت خاک ره گرگانج و کات

عرصه گرگانج ز گل بعد از این خوبتر از عرصه گرگان شود

در سدهٔ ۱۷ میلادی (سدهٔ ۱۲ هجری) بسیاری از ساکنان این شهر به‌دلیل کمبود آب به محلی در ۱۳۰ کیلومتری جنوب شرقی آن کوچ کردند و شهر کنونی گرگانج را بنا نهادند که امروز در جمهوری ازبکستان قرار دارد و مرکز استان کنونی خوارزم است.

وگر چو گرگ نپوید سمندش از گرگانج کی آرد آن همه دینار و آن همه زیور

هنگامی که نهایتاً شهر گرگانج به تصرف قوای مغول درآمد، در یکی از خونین‌ترین قتل‌عامهای تاریخ بشریت به‌طور گسترده تخریب شد. در حمله نهایی هزاران غیرنظامی زنده و مرده توسط مغولها گرد آورده و در خندق شهر انداخته شدند تا خندق پر گردد، سپس بر روی آنها یک سطح شیب دار برای حمله به دیوارها ساخته شد.