معنی کلمه کرامت انسان در دانشنامه اسلامی
«ولقد کرمنا بنی آدم وحملناهم فی البر والبحر ورزقناهم من الطیبات وفضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا». «ما آدمیزاد را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا (بر مرکب های راهوار) حمل کردیم و از انواع روزی ها پاکیزه به آنان روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از موجوداتی که خلق کردیم برتری بخشیدیم». آنچه علامه طباطبائی (رحمه الله) در المیزان به آن اشاره کرده است در رابطه با علت گرامی داشتن انسان بر سایر مخلوقین عبارتند از:۱. قوه نطق داشتن.۲. تعدیل القامة بودن.۳. انگشتان دست انسان جوری است که قادر است خیلی کارها را انجام دهد.۴. با دست غذا خوردن.۵. خط نوشتن.۶. حسن صورت.۷. تسلط بر بسیاری از مخلوقین و مسخر کردن.۸. آفرینش ابوالبشر به دست خداوند.۹. قرار دادن محمد (صلی الله علیه و آله وسلّم) از انسان ها.بعضی از این اوصاف نه گانه متفرع بر عقل هستند مانند:الف) نطق وحرف زدن، ب) خط نوشتن، ج) تسلط بر غیر پیدا کردن. بنابراین، عقل هم به عنوان دهمین عامل برتری شمرده می شود؛ زیرا همان طور که علامه (رحمه الله) بیان فرموده اند، بخشی از این صفات به عقل برمی گردند.نکته دیگر که در این آیه قابل توجه است آن که مفسران، کلمه «کثیر» را به معنی موجودات مادی که حیوانات و جن می باشند تفسیر کرده اند و شامل ملائکه که تحت تاثیر نظام مادی نمی باشند نمی دانند.و بعضی گفته اند مراد از تکریم در آیه، بهره مندی از نعمت های دنیا است و مقصود از تفضیل در آیه نیز بهره مندی از نعمت های آخرت می باشد.
اشرف مخلوقات
مسئله تفضیل در آیات دیگر نیز آمده، مانند: «یا بنی اسرائیل اذکروا نعمتی التی انعمت علیکم وانی فضلتکم علی العالمین». و در آیه دیگر باز تعبیر «علی العالمین» آمده است «وکلا فضلنا علی العالمین». مفسران عالم را به معنی جماعتی از مردم گرفته اند مانند: عالم عرب، عالم روم... و آیه دوم را چنین معنی کرده که همه پیامبران را از حیث منزلت بر عالم های زمان خودشان برتری دادند؛ زیرا هدایت خاصه خداوند بلاواسطه شامل آنها شده بود ولی دیگران به واسطه ی اینها، هدایت شامل شان شده بود.و احتمال دارد بر جمیع مردم برتری داده شده باشند، خواه هم عصر آنها باشند خواه نباشند و شامل بقیه انبیاء خواه پدران آنها و خواه پسران آنها می شود.نویسنده کتاب «انسان در قرآن» می نویسد: چند احتمال در رابطه با این که نوع انسان از نظر کرامت مادی در چه مرتبه ای می باشد، وجود دارد.۱. انسان از تمام مخلوقات پست تر است.۲. انسان از همه مخلوقات برتر است.۳. از بعضی از مخلوقات برتر و از بعضی پست تر است.۴. انسان با مخلوقات دیگر مساوی است.مخلوقاتی که در قرآن با انسان مقایسه می شوند عبارتند از:۱. جن.۲. فرشته.۳. حیوانات.۴. نباتات.۵. جمادات.
← برتری بر حیوانات نباتات و جمادات
تفاوت انسان با سایر موجودات و ممتاز بودن انسان از سایر موجودات چیز واضح و روشنی است اما آن چه مورد بحث است این است که وجه تمایز انسان با سایر موجودات از دیدگاه قرآن به چه چیزهایی می باشد؟. گفته اند: تفاوت انسان به همان دلیل ترکیب ذاتش است که در قرآن آمده است: «انا خلقنا الانسان من نطفة امشاج نبتلیه » . «ما انسان را از نطفه ای آفریدیم که در آن مخلوط های زیادی وجود دارد». مقصود این است که استعدادهای زیادی به تعبیر امروز، ژن های او هست. بعد می فرماید: انسان به مرحله ای رسیده است که ما او را مورد آزمایش قرار می دهیم یعنی به حدی از کمال رسیده است که او را آزاد و مختار آفریدیم و لایق و شایسته تکلیف و آزمایش و امتحان و نمره دادن ولی موجودات دیگر چنین شایستگی را ندارند. بعد از این مقدمه ای که ذکر شد، امتیازات انسان از دیدگاه قرآن کریم را ملاحظه می کنیم:
← آگاهی
...
[ویکی فقه] کرامت انسان (اخلاق). بد نیست بدانیم که جایگاه و منزلت انسان در بین موجودات دیگر چگونه است. آیا برتر از بخشی از آنها می باشد یا برتر از همه ی موجودات یا اصلا بر هیچ موجودی برتری ندارد؟ و اگر برتری دارد آیا ذاتا برتری دارد یا این که اکتسابا می تواند برتری پیدا کند؟ برای بحث در این زمینه، باید آیاتی که به نحوی خبر از برتری انسان می دهد را بررسی کنیم و بعد با نقل برداشت هایی که از این آیات شده است، ببینم جایگاه و منزلت انسان در قرآن چگونه می باشد؟ برای این که بحث از قرآن شروع شود ما اول خودمان را در محضر قرآن قرار می دهیم تا ببینیم انسانی را که خداوند خلیفه ی خود معرفی می کند، اشرف مخلوقات و موجودات هم هست یا خیر.
«ولقد کرمنا بنی آدم وحملناهم فی البر والبحر ورزقناهم من الطیبات وفضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا».
اسراء/سوره۱۷، آیه۷۰-۱۷.
مسئله تفضیل در آیات دیگر نیز آمده، مانند: «یا بنی اسرائیل اذکروا نعمتی التی انعمت علیکم وانی فضلتکم علی العالمین».
بقره/سوره۲، آیه۴۷.
تفاوت انسان با سایر موجودات و ممتاز بودن انسان از سایر موجودات چیز واضح و روشنی است اما آن چه مورد بحث است این است که وجه تمایز انسان با سایر موجودات از دیدگاه قرآن به چه چیزهایی می باشد؟. گفته اند: تفاوت انسان به همان دلیل ترکیب ذاتش است که در قرآن آمده است: «انا خلقنا الانسان من نطفة امشاج نبتلیه »
انسان/سوره۷۶، آیه۲.
...