پالمیر

به عنوان نمونه می‌توان گفت که سکه‌های مهرداد اول دست کم چهار سبک مختلف را نشان می‌دهد که سکه‌های او که ظاهراً در شمال شرق ایران ضرب شده بود سر او را از نیمرخ نشان می‌دهد بدون ریش با کلاه نوک تیز سکایی یا باشلیق. در واقع هنر پارتی نخست در شهرهای مرزهای جنوبی شاهنشاهی آغاز شد و سپس به سوی مشرق گسترده شد تا آنکه منطقه‌ای را برمی‌گرفت که از پالمیر در مغرب گرفته تا حداقل ایران مرکزی در غرب وسعت داشت و اینکه در مشرق ایران در گندهاره و در شمال غربی هند گروهی از سبک‌های مرتبط به هم بودند پیدا شده است. هند پارتی مرحله دیگری بود از رشد سبکهای آسیای غربی و نخستین جلوه‌گاه قدرت و نفوذ هنر پارتی است.

اگر امیر پالمیر اوذینه، پس از اسیر شدن والرین، هنگام ضعف قدرت رومیان، حکومت را به دست نگرفته بود، شرق از دست می‌رفت. اما وی، پس از آنکه نخستین‌بار عنوان «شاه» یافت، سپاهی فراهم آورد، با همسرش زنوبیا، پسرانش به جنگ ساسانیان شتافت. در آغاز نصیبین و قسمت‌های وسیعی از شرق و همچنین سراسر بین‌النهرین را در دست خود گرفت و آنگاه شاه مغلوب را ناگزیر به فرار کرد. سرانجام تا تیسفون و تعقیب شاپور و فرزاندان او پرداخت، همسران او را به اسارت گرفت و غنایم بزرگی نیز به چنگ آورد...

از این پس اوذینه از طرف گالینوس اختیار مطلق سرزمین‌هایی را که از شاپور گرفته شده بود، به‌دست‌آورد. قدرت فائقه[یادداشت ۶] او از اینها هم فراتر شامل ایالات شرقی رومی از ساحل دریای سیاه تا فلسطین شد. وی کاری کرد که وجودش برای قیصر روم و برای دفاع از مرزهای شرقی روم غیرقابل اجتناب باشد. اما او نیز در جنگ هایی به سختی از شاپور شکست خورد و این باعث تضعیف جایگاه او در دربار گالینوس بود. از دیدگاه پالمیر بیش از همه علل مبتنی بر سیاست خارجی و برقراری بلامانع دسترسی به خلیج فارس از اهمیت خاص برخوردار بوده است.

در نهایت از بهار سال ۲۶۷ به بعد بود که شاپور از شر این حریف خطرناک رهایی یافت؛ به هرحال پالمیر به علت وضع جغرافیایی مساعد خود و از برکت اقدامات پیروزمندانه اوذینه به یک دولت قدرتمند حائل بین روم و ساسانی تبدیل شده بود.

هنوز چیزی از این مقدمات نگذشته بود که اذینه کشته شد و همسرش ملکه زنوبیا[یادداشت ۷] که پس از او به سلطنت رسیده بود، برای حفظ کشور خویش در برابر آسیب‌هایی که ممکن بود از سوی روم بر آن وارد آید، و به دلیل ضعف موقتی رومیان، از این موقعیت استفاده کرد و پالمیر را به اوج و قدرتی منحصر به فرد رساند. تأسیس یک «دولت خاص پالمیریِ مستقل از روم» به هرحال چیزی نبود که بی‌پاسخ بماند. اتخاذ این روش برای زنوبیا سودی ببار نیاورد؛ زیرا در سال ۲۷۲ امپراتور اورلیان، پالمیر را تسخیر و زنوبیا را اسیر کرد. امپراتور روم دستور داد تا زنوبیا را در یک نمایش ظفرنمون در شهر رم گردانند.