نزاریان

انجمن اسماعیلی، مؤسسه تحقیقاتی که در ۱۶ فوریه ۱۹۴۶ در بمبئی هند زیر حمایت آقاخان سوم، سلطان محمدشاه (۱۲۹۴–۱۳۷۶ قمری)، چهل و هشتمین نزاریان اسماعیلی بنیانگذاری شد. بنابر منشور منتشر شده، هدف اصلی این انجمن، «ارتقای مطالعات مستقل و انتقادی در تمامی مواردهای مرتبط با اسماعیلیان» با اظهار اتخاذ سیاست دوری‌گزینی از تمامی اهداف تبلیغاتی سیاسی-مذهبی است.

بستان الجامع للتواریخ الزمان، منسوب به فردی به نام عمادالدین اصفهانی است که در سال‌های پایانی قرن ۶ در حلب نوشته شده‌است. بستان الجوامع اثری مختصر است که براساس حولیات نگارش شده و حوادث یکصدساله شام و مصر را از سال ۴۹۲ تا ۵۹۳ ق بیان می‌کند. وی را باید از مورخانی دانست که با وجود بی‌توجهی بسیاری از مورخان مسلمانان در پرداختن به نزاریان شام، که دشمن ایدئولوژیک خلافت عباسی در این دوره به‌شمار می‌رفتند، اطلاعات سودمندی از نزاریان و مراودات آنان با صلیبیون و سپس صلاح‌الدین ایوبی ارائه می‌دهد و این از برجستگی‌های این متن کوچک است. یکی از منابع وی در این کتاب، تاریخ حلب نوشته ابن‌ابی‌طی است.

کیا بزرگ امید با سلطان محمود بسیار درگیری داشت و پس از مرگ سلطان در ۵۲۵ هجری، با استفاده از خلع قدرت، دست به گسترش قلمرو اسماعیلیان به سوی شمال زد و با باوندیان و علویان درگیر شد. او در رویارویی با ابوهاشم علوی گرگانی ـ که در بخشی از دیلم مدعی امامت زیدیه بود و تا خراسان نیز پیروانی داشت ـ پیروز شد و ابوهاشم اسیر شد. ابوهاشم را به الموت بردند و در آنجا به فرمان بزرگ امید، دربارة اصول عقاید اسماعیلیه و زیدیه با او به مباحثات طولانی پرداختند. بنابر روایت وقایع‌نگار نزاری دورة بزرگ امید، ابوهاشم از مواضع ضد اسماعیلیش توبه کرد اما نزاریان سرانجام او را کشتند.