هپتالی
جملاتی از کاربرد کلمه هپتالی
هم‌زمان با حکومت قباد ساسانی، هپتالیان در اوج قدرت خود به سر می‌بردند و بر سرزمین وسیعی شامل سمرقند، ختن، کاشغر و مرگیانه حکم می‌راندند. چیرگی هپتالیان بر سمرقند به احتمال در سال ۵۰۹ میلادی روی داد؛ چراکه پس از این زمان بود که سفرای سمرقند، خویش را با نام هپتالی معرفی می‌کردند. آن‌گونه‌که در تاریخ دودمان وئی آمده است، هپتالی‌ها یکبار در سال ۵۰۷ میلادی و بار دیگر در سال ۵۱۸ میلادی، سفیران خود را با هدایایی به دربار چین فرستادند. در همین زمان، قباد یکم نیز به مبادلهٔ سفیر و ارسال هدایا به دربار چین همت گماشت.
تاریخ ساخت این قلعه به حدود قرن ۲ میلادی می‌رسد. این دژ یا دیوار/حصار در حدود سه قرن (از قرن دوم تا پنجم مسیحی) آبادی روی پشته بالاحصار به شکل اثر مذهبی ساخته شده که نقاط مجاور می‌توان آن را نیایشگاه بودائی خواند که احتمالاً بعید نیست که شالوده اولین قلعه جنگی در همین زمان بدست یکی از شاهان هپتالی (هون) بوده باشد. قلعه‌ای است که بر فراز تپه‌ای در دامنه کوه شیر دروازه در جنوب شرق شهر کابل ساخته شده‌است.
باله‌لیک‌تپه در ازبکستان، یک مکان باستان‌شناسی آسیای مرکزی که نقاشی‌های دیواری فراوانی دارد.این مکان یک عمارت استحکاماتی کوچک متعلق به یک قبیله شاهزاده هپتالی دارد. به‌طور کلی قدمت آن کمی دیرتر از نقاشی در دلبرجین است، از اواخر قرن پنجم تا اوایل قرن هفتم پس از میلاد، یا از اواخر قرن ششم تا اوایل قرن هفتم پس از میلاد. نقاشی‌های باله‌لیک‌تپه بخشی از مکتب تخارستانی است، پس از آنها هنر سغدی پنج‌کند به ترتیب زمانی قرار گرفته‌است.
بار دیگر بین سال‌های ۵۶۳ و ۵۶۷ میلادی، ترک‌های غربی در اتحاد با ایرانیان به بقایای پادشاهی هپتالی یورش بردند و قلمرو آنها را بین خود تقسیم کردند. این بار، ایالات سغد و فرغانه به تسلط ترکان درآمد و قسمت جنوبی جیحون شامل نواحی باختر و تخارستان سهم ایران شد. پس از این واقعه، برای مدتی کوتاه، جیحون سرحد بین ایران و ترکان محسوب می‌شد.