معنی کلمه محمد بن قولویه در دانشنامه اسلامی
کنیه او را ابوجعفر و ابوالقاسم نوشته اند. القابی که برای او در کتب رجالی ذکر شده «جمال»، «مملة» و «مسلمة» است که البته بنابر نظر برخی از رجالیان، لقب مملة مربوط به راوی دیگری با نام محمّد بن جعفر بن محمّد بن مسرور است؛ هرچند برخی لقب مملة را صحیح تر می دانند.
درباره زمان تولد محمد بن قولویه و جزییات زندگی وی اطلاعات چندانی در دست نیست. با توجه به اینکه زمان وفات او را سال ۲۹۹ یا ۳۰۱ق نوشته اند، احتمالاً ولادت او مربوط به اوایل قرن سوم است. نوشته اند که او برای طلب حدیث مسافرت های زیادی کرده و با جمعی از بزرگان اهل سنت ملاقات کرد و بسیاری از احادیث ایشان را استماع نمود. وی در قم وفات نمود و در نزدیکی بقعه علی بن بابویه پدر شیخ صدوق دفن گردید.
[ویکی اهل البیت] وی از جمله محدثین و فقهای نامدار شیعه و از موثقین علماء به شمار می رود.
نامش محمد و کنیه اش ابوجعفر یا ابوالقاسم است. وی از جمله محدثین و فقهای نامدار شیعه و از موثقین علماء به شمار می رود. مرحوم محمد بن جعفر بن قولویه از شاگردان و راویان خاص سعد بن عبدالله اشعری قمی است که سالیان دراز از محضر استاد بهره جست و توشه و زاد راه خویش را، از آن خرمن معرفت برگرفت. آنگاه خود به پرورش شاگردان پرداخت. خاندان او، از جمله خاندان های دانش پرور و عالمان روزگار بودند از و آن سلاله پاک، خیرات فراوانی به جامعه تشیع رسید و شیعیان از ایشان بهره های فراوانی بردند.
محمد بن قولویه در طول زندگی، برای جمع آوری احادیث اهل بیت علیهم السلام و رساندن آن به گوش مشتاقان و شیفتگان سخن ائمه اطهار علیهم السلام، به سفرهای متعددی دست زد. در اثنای این مسافرت ها و هجرت های فی سبیل الله به ملاقات بزرگان اهل سنت نیز رفت و احادیثی را از آنان استماع نمود.
از جمله اساتید محمد بن قولویه، سعد بن عبدالله اشعری قمی است. سعد بن عبدالله آخرین دانشمند نامدار اواخر سده سوم هجری در خاندان بزرگ اشعری دیده به جهان گشود و از خود آثاری گران مایه و شاگردانی بزرگ به یادگار نهاد.
مرحوم نجاشی از وی این گونه یاد می کند: ابوالقاسم سعد بن عبدالله ابی خلف اشعری قمی، رئیس طائفه اشعری و فقیه سرشناس آنان است. وی احادیث فراوانی از عامه شنیده و در پی یافتن احادیث اهل بیت، سفرهایی نموده و از بزرگان اهل سنت که با ایشان ملاقات کرده اند؛ می توان حسن بن عرفه، محمد بن عبدالملک دقیقی، ابوحاتم رازی و عباس برفقی را نام برد.
از افتخارات سعد بن عبدالله تشرفش به محضر امام حسن عسکری علیه السلام است و علماء بزرگواری، در کتاب های مختلف به این مسئله اشاره نموده اند. سعد بن عبدالله با دستان پرتوان خویش، آثاری گرانسنگ به رشته تحریر درآورد که در اینجا به معرفی تعدادی از آن ها می پردازیم:
سعد نزد بسیاری از علماء و محدثین نیمه دوم سده سوم هجری، زانوی ادب بر زمین زد و از محضر آنان بهره های زیادی برد. وی از استادان شیعه و سنی نیز اجازاتی کسب نمود. از میان اساتید عامه ایشان می توان به حسن بن عرفه، محمد بن عبدالملک دقیقی، ابوحاتم رازی و عباس برفقی اشاره کرد و از اساتید و مشایخ سعد که از فقها و محدثین شیعه بودند؛ احمد بن حسین بن سعید اهوازی، احمد بن محمد بن عیسی، احمد بن اسحاق قمی، سهل بن یسع، عبدالله بن جعفر حمیری و محمد بن اسماعیل بن بزیع را نام برد.
سعد شاگردان بزرگواری چون محمد بن قولویه، علی بن بابویه قمی، محمد بن موسی بن المتوکل و... را تربیت نمود که هر کدام ستاره ای درخشان در آسمان تشیع گشتند. در مورد تاریخ وفات این محدث بزرگ، نظرها متفاوت است و آن را بین سال های 299 تا 301 هجری دانسته اند.