پازوکی
معنی کلمه پازوکی در دانشنامه اسلامی
منبع مهم قدیم کردشناسی، شرف نامه، کردهای ایران را مشهور به گوران و مشتمل بر ۴ ایل بزرگ: سیاه منصور، چگنی، زنگنه و پازوکی، و خاستگاه آنان را لرستان و به روایتی گوران و اردلان، و امیران پازوکی را برخاسته از عشیرۀ سویدی دانسته است. عشیرۀ سویدی یا سویدانلو ظاهراً حاکمان برمکی داشته اند که از بیم هارون الرشید به کردان پناه برده، و در کردستان به حکومت رسیده بودند. بعضی به اشتباه پازوکی ها را از ترکان آذربایجان پنداشته اند. خاستگاه پازوکی ها را بعضی مناطق شمالی و غربی دریاچۀ وان از همان سرزمین امارت پازوکی و برخی دیگر کوهستان شاهو، میان کرمانشاه و سنندج، به شمار آورده اند. فارس را نیز موطن پازوکی ها دانسته اند که آشکارا اشتباه است. ( احتمالاً به نقل از تاریخ عضدی) در خاطرات سپهبد امیراحمدی از کوه های پازوکی که در شمال بهبهان و در راه خرم آباد یاد شده است که ارتباط آن با ایل پازوکی روشن نیست. به هرحال پذیرفتن مناطق شمالی دریاچۀ وان و یا کوهستان شاهو به عنوان خاستگاه ایل، بیشتر مقرون به صحت است.
مهاجرت و پراکندگی
دست به دست شدن مناطق زیست ایل پازوکی در شمال دریاچۀ وان، میان حکومت های صفوی و عثمانی و جنگ های بین این دو قدرت بزرگ در این سرزمین عاقبت به انقراض امارت پازوکی و مهاجرت پازوکی ها به قفقاز و مناطق مختلف فلات ایران انجامید.از اواخر سلطنت شاه طهماسب اول (سل ۹۳۰-۹۸۵ق/۱۵۲۴-۱۵۷۷م) گروه هایی از کردان پازوکی در چخورسعد (ایروان)، نخجوان و اران (جمهوری آذربایجان کنونی) ساکن شده بودند. برخی از کوچاندن ایل پازوکی از اورمیه به خوار و ورامین در دوران صفوی خبر داده، و نوشته اند که در ۱۰۱۰ق/۱۶۰۱م به دستور شاه عباس اول (سل ۹۹۶-۱۰۳۸ق/۱۵۸۸-۱۶۲۹م) بسیاری از کردان آذربایجان و مهاباد (مُکری قدیم) را ابتدا به جلگۀ خوار و ورامین، سپس ۴۵هزار خانوار از آن ها را به شمال خراسان کوچاندند. پازوکی ها از گروه های کردی بودند که از انتقال به خراسان سرباز زدند و در اطراف دماوند، ورامین و خوار باقی ماندند. فیلد به حضور حدود هزار خانوار پازوکی در خوار و ورامین، و توحدی به اقامت آن ها در خراسان و اطراف تهران اشاره می کند.در اوایل قرن ۲۰م حدود ۵هزار خانوار پازوکی در اطراف ایروان ساکن بوده اند. اکنون نیز آنان جزو نیم میلیون کردهایی هستند که در آن سوی ارس و اطراف ایروان زندگی می کنند. امروزه شماری از پازوکی ها در کرمانشاه و سنندج و پیرامون کوهستان شاهو، محال روانسر و محال لیلاخ (خاور سنندج) سکنا دارند. از دوران شاه عباس، نواحی اطراف تهران از مهم ترین مناطق زندگی کردان پازوکی بوده است. یکی از ۴قریه و یا «بهنام» امروزی ورامین با ۵۳۲کم ۲ مساحت به نام این مردم، بهنام پازوکی نامیده می شود که بیش تر ساکنان بومی آن پازوکی هستند. پازوکی ها در خوار (گرمسار) بیشتر در آرادان و روستاهای پیرامون آن، قشلاق (شهر گرمسار) و روستاهای شاه بداغ، ساروزن، سزد و کَرَند، در دماوند در چندنی روستا، در فیروزکوه در روستاهای ترود (طرود) و حصارین و در شمیرانات، در روستاهای لواسانات بزرگ پراکنده بوده اند. گروه های دیگری از پازوکی ها که به پیزُکی (= پازوکی، تبدیل مصوت ā به ī در گویش کرمانج) شهرت دارند، در برخی نواحی خراسان مانند کلات نادری و ناحیۀ پیزکی چناران زندگی می کنند.
زبان
در طول سده های گذشته شمار بزرگی از پازوکی ها زبان اصلی خود، کردی کرمانج را فراموش کرده، و شماری دیگر ترکی آذربایجان را جایگزین زبان مادری نموده اند. پراکندگی جغرافیایی پازوکی ها و جدایی آن ها از یکدیگر موجب شده است که گروه بسیاری از پازوکی ها علاوه بر زبان مادری، تبار کردی خود را نیز از یاد ببرند. از زبان کنونی پازوکین ایروان و قفقاز اطلاع دقیقی به دست نیامد.
تاریخچه
...
جملاتی از کاربرد کلمه پازوکی
بیشتر اعضای ایل پازوکی به زبان کردی کرمانجی صحبت می‌کنند و در میانشان زازاکی‌زبان هم وجود دارد.
شهر آرادان استان سمنان یکی از پایگاه‌های ایل کُرد پازوکی می‌باشد.
بسیاری از بومیان دو شهرستان ورامین و پاکدشت افراد ایل‌های پازوکی و کردبچه بوده‌اند. ایل کرد پازوکی نام خود را به دهستان بهنام پازوکی جنوبی در شهرستان ورامین در این استان داده‌است. همچنین بومیان شهر رودهن افراد منسوب به ایل کردبچه بوده‌اند.
بهنام پازوکی جنوبی | بهنام وسط شمالی