نخستی سانان
معنی کلمه نخستی سانان در دانشنامه عمومی
در نخستی سانان نیمکره های مغز بسیار توسعه یافته است. چشم ها در جلوی سر واقع شده اند. انگشت شصت در پا یا دست طوری قرار گرفته که گرفتن اجسام را امکان پذیر می سازد. این انگشت در مقابل چهار انگشت دیگر قرار می گیرد. مانند میمون های دم دار آسیایی، آفریقایی و آمریکایی مانند بابون یا میمون های بی دم آسیایی و آفریقایی مانند گوریل و ماداگاسکار مانند لمور.
نخستی سانان به دو گروه عمده پیش میمونان و میمونان تقسیم می شوند و گرچه گروه پیش میمونان اغلب «آغازین تر» از میمونان در نظر گرفته می شود، بسیاری از ویژگی های این دو گروه مشترک است. اغلب نخستی ها توانایی زندگی بر درختان را دارند و چشمانشان دید دوچشمی دارند. شش ویژگی اصلی اعضای این گروه داشتن چشم های با جهت رو به جلو، کاسه چشمی، دست های قابل چنگ انداختن و گرفتن اشیا، ناخن دست و پا، اثر انگشت، و مغزهای بزرگ است. کوچکترین عضو نخستی ها تنها ۵۵ گرم وزن دارد و بزرگترینشان ( گوریل پشت نقره ای ) تا ۲۵۰ کیلوگرم وزن پیدا می کند.
نخستی ها به خاطر ساختارهای اجتماعی پیچیده و هوششان شناخته شده هستند. چنین چیزی به آن ها امکان می دهد تا تجربه به دست بیاورند و آن را به نسل پس از خود منتقل کنند. همه آن ها دوره ای طولانی از نگهداری از فرزند دارند که در طی آن مادر تجربه های خود را به فرزندان خود آموزش می دهد. انتقال نسل به نسل آموخته ها و تجربه ها باعث پدید آمدن فرهنگ شده است؛ چیزی که در بعضی اعضای این گروه همچون انسان ها و کپی ها بیشتر دیده می شود.
نخستی سانان ابتدایی دوران نوزیستی کوچک بودند و از لحاظ عادات احتمالاً به سنجاب شباهت داشتند. بسیاری از ویژگی های اختصاصی نخستی ها، مانند میدان های بینایی دوچشمی که روی هم می افتد، صورت کوتاه، پنجه های جلویی که اشیا را محکم نگه می دارد و همچنین اندازهٔ مغز و هوشیاری افزایش یافتهٔ آن ها، احتمالاً سازگاری هایی برای زندگی روی درختان هستند.
دودمانی که در نهایت به انسان ختم گردید، از روی درختان به کف جنگل فرود آمد تا به دنبال غذا بگردد و سرانجام شکار کند و شاید به طور اتفاقی در حاشیهٔ جنگل، که تراکم درختان آن کمتر است، به زندگی پرداخت. سازگاری با مناطق مسکونی روی زمین در تداوم خود به اتخاذ وضعیت ایستاده منجر شد. در این زمان دسته های شکارچی - گردآورندهٔ غذا گسترش یافت؛ شاید ترتیب مشخص دندان های انسان و دندان های نیش وی که کوتاه شده اند همراه با تغییر رژیم غذایی و هنگامی که این نوع تکامل اجتماعی روی می داد، به وجود آمده باشند. برپایه نظرات ابراز شده، پیدایش نهایی گونهٔ انسان با انتقال گروه های انسانی به سمت شکار در ابعاد بزرگ، که میزان زرنگی، هوش و همکاری را افزایش می داد، همراه بوده است.
جملاتی از کاربرد کلمه نخستی سانان
گمان می‌رود که انسان ماهر در استفاده از ابزار سنگی الدوایی متعلق به پارینه سنگی زیرین، استاد بوده و از ورقه‌های سنگی استفاده می‌کرده‌است. او این ابزار را برای قصابی و کندن پوست حیوانات به کار می‌برده. این ورقه‌های سنگی پیشرفته‌تر از انواع پیشین خود بودند و به انسان ماهر این امکان را دادند که در نبرد بر ضد نخستی سانان برای تسخیر محیط زیست اطراف فاتح میدان باشد.
برخی مصرانه معتقدند که روش تفکیک گونه‌های اِرنست والتر مایر قادر به راستی آزمایی فرضیه‌های بالا نیست. بر اساس این روش، میزان تفاوت‌های یافت‌شده در ریخت‌شناسی جمجمه‌های به دست آمده از انسان راست‌قامت و انسان کارورز با تفاوت‌های شناسایی‌شده در میان جمعیتی متناسب از یک گونهٔ در قید حیات از نخستی سانان مانند ماکاک‌ها مقابله می‌شود. چنانچه میزان این تفاوت‌ها مشابه باشد این دو گونه (انسان راست‌قامت وانسان کارورز) اعضای یک آرایه به‌شمار آمده و قابل تفکیک نیستند ولی اگر تفاوت‌ها در انسان کارورز و راست‌قامت از تفاوت‌های ارزیابی‌شده در گروه ماکاک‌ها بیشتر باشد، در این صورت این دو باید در دو آرایهٔ مجزا رده‌بندی شوند.