یثرب

از این رو واژه انصار می‌توانست حس معنوی ویژه‌ای در میان بومیان مسلمان یثرب ایجاد کند، به گونه‌ای که آنان خود را یاران و سربازان خداوند احساس کنند و بر ایمان و نگرش آن‌ها به زندگی تأثیری عمیق بر جای نهد. انتظار جهاد، پیشتازی در نبرد، آمادگی برای شهادت، شجاعت و آمار شهدا و زخمی‌های آنان می‌تواند نشانی از این تأثیر باشد.

این بود انصاف تو ای روزگار شام و ری شاداب و یثرب سوگوار

بطحا به احترام حرم گشته محترم یثرب به اعتبار نبی جسته اعتبار

چه بودست که این قوم تو بنظر کراهیت بتو می‌نگرند؟ گفت: از آنکه ایشان بضلالت‌اند، و من نه بر دین ایشانم. آن گه قصّه خویش بگفت که: بیرون شدم راه راست و دین حق طلب کردم، از دانشمندان و احبار یثرب بر رسیدم، ایشان را بر عبادت اللَّه یافتم. لکن بآن عبادت شرک داشتند. دانستم که نه دین حقّ است، برگشتم و از احبار خیبر بر رسیدم ایشان را هم چنان بر عبادت اللَّه مشرک یافتم. گفتم این نه آن دین است که من میجویم.

حکمت یثرب بست ای مرد دین خاک بر یونان فشان در درد دین

به بیت‌المعمور به مه‌سجید ئه‌قصی به یثرب زه‌مین به ئه‌رض به‌طحا

شعاع یثرب و بطحا فروغ خیف و منی چراغ سعی و صفا آفتاب رکن و مقام

در تاریخ اسلام به ساکنان یثرب و اطراف آن که به پیامبری محمد بن عبدالله ایمان آورده و مسلمان شدند، انصار گفته

در آیات مدنی قرآن کریم واژه انصار ۷ بار تکرار شده‌است. این واژه دو بار در سوره توبه همراه با واژه مهاجرین بیان شده‌است (توبه/۹، ۱۰۰، ۱۱۷) و از گروه‌های ساکن در یثرب خبر می‌دهد، همچنین با اشاره به نصرت الهی نسبت به حواریان عیسی در آیات ۵۲ سوره آل عمران/۳ و ۱۴ سوره صف/۶۱ میان حمایت حواریان و حمایت انصار از خدا به نوعی مقایسه صورت می‌گیرد تا ایشان را دلگرم کند که هر کس خدا را یاری کند خداوند او را بر دشمنش پیروز می‌گرداند: «فَلَمّا اَحَسَّ عیسی مِنهُمُ الکُفرَ قالَ مَن اَنصاری اِلَی اللّهِ قالَ الحَوارِیّونَ نَحنُ اَنصارُ اللّهِ ءامَنّا بِاللّهِ واشهَد بِاَنّا مُسلِمون». (سوره آل عمران/۳،۵۲)

بقدس و کعبه و جودی و یثرب و عرفات بصورة انجیل و بحرفهای زبور

گهی شده بوجود عزیز یوسف مصر گهی دلیل ره قرب یثرب و بطحا

به رغم صدور حکم جهاد در سال نخست هجری، هیچ یک از اهالی یثرب در اعزام‌های نخستین پیامبر برای تعرض به کاروان‌های تجاری قریش حضور نداشتند . با بالا گرفتن نزاع میان قریشیان مکه و قریشیان مهاجر، جنگ‌های متعددی روی داد و رابطه‌ای نو، میان مسلمانان یثربی و مهاجران شکل گرفت که سرآغاز آن جنگ بدر بود.

اما برخی مهاجران به ویژه قریشیان در میان تیره‌های گوناگون انصاری توزیع شدند و انصاریان در رقابت با همدیگر بر اساس قرعه حمایت از خانواده‌های مهاجر را بر عهده می‌گرفتند . برخی خانواده‌های مهاجر نیز که پیش از هجرت با مردم یثرب ارتباط داشتند نزد آشنایان خود رفتند و در خانه و کاشانه آنان مستقر شدند .

یکی بد یهودی به یثرب دیار یکی دختر بود بیمار و زار

پس آنگاه با دیده ی اشکبار سرودم که ای اهل یثرب دیار

با تأسیس دیوان از سوی خلیفه دوم و اخراج یهودیان ساکن در منطقه در زمان او مفهوم انصار وارد فضای اداری ـ اقتصادی گردید و همراه با اوس و خزرج، همپیمانان آنان نیز ذکر می‌شدند زیرا اعضای قبایل هم پیمان (حلیف) یک مجموعه تلقی می‌شدند و انصار، قبایل هم پیمان یثرب بودند که سهمیه خاصی را از بیت‌المال شهر مدینه دریافت می‌کردند و در بخشی خاص از دیوان جای داشتند .