گاهان

قبله گاهان حاجی عبدالرزاق، آقا سید حسین خسته، ملاباشی، ملا عبدالنبی: این وصیت نامچه را مهر کنید و در پای علم سبز پاک پیمبر آماده شهادت باشید. شب آخر محرم سنه ۱۲۷۲ در کمال شعور و صحت و میل نگارش یافت.

بر پایهٔ باورهای کهنِ زروانی و دیگر دین‌های پس از آن چون مانویان «اهورامزدا و اهریمن هردو زادهٔ زروان (خدای زمان) بودند و جهان عرصه جنگ این دو نیروی نیک و بد است ولی سرانجام چیرگی در پایانِ جهان با اهورامزداست و چون اهورامزدا پاکی مطلق است بدی در او راه ندارد. پس هر آنچه که بد است اهریمنی است.» البته این سخن در هیچ جای گاهان نیست و زُروان در زبان اوستایی تنها به معنای زمان است و ارتباطی با خداوند ندارد.

گرفتم شب نخفتی صبح گاهان خراخفتی چو خفتی دیرگاهان

اوستا نخستین و کهن‌ترین کتابی است که روایت‌های ایرانی و داستان‌های ملی و حماسی این سرزمین در آن تدوین شده‌است. در این کتاب از نبرد میان عنبر نیکی و بدی — ایرانی‌ها و دیوهای مازندران و دروغ‌پرستان ورَنَ (در زبان اوستایی، نام یک سرزمین است) و از پهلوان‌های ایران و توران — حکایت شده و بیشتر این جنگ‌ها در میدان معین و مشخصی روی داده‌است. بخش‌های اوستا بدین ترتیب است: یَسنا که سخنان زرتشت است و گاهان در آن گنجانده شده، یشت‌ها (سرودهای نیایشی)، وندیداد، ویسپرد و خرده‌اوستا.

عمریست که از خلوته در میکده مسئوریم شب مست و سحر گاهان چون چشم تو مخموریم

یکسان بودنِ نام ویشتاسپ یا گشتاسپ، پادشاهِ پشتیبان زرتشت که وجود تاریخی او به وسیلهٔ گاهان تأیید می‌شود و ویشتاسپ، پدر داریوش بزرگ، باعث شده برخی از دانشمندان آن دو را یکی بپندارند. این مطلب را هرتل و سپس هرتسفلد در کتاب تاریخ باستان‌شناختی ایران مطرح کرده‌است. آرتور کریستن‌سن این نظریه را رد کرده است.

در گاهان (گاتها) که سروده‌های خود زرتشت است و در آن‌ها می‌توان باورهای وی را یافت اشاره چندانی به پایان جهان نشده‌است، اما چنین می‌نماید که در بندی از گاهان (یسنا ۴۳ بند ۳) سخن از مردی است که در آینده می‌آید و راه نجات را می‌یابد، همچنین در گاهان چند بار به واژهٔ سوشینت برمی‌خوریم که در ادبیات بعدی زرتشت به‌صورت سوشیانس درآمده و منجی نهایی زرتشتی به‌شمار می‌آید.

نام‌های امشاسپندان اولین بار در گاهان زرتشت در یسن هپتنگهایتی یسن ۹ بند ۳ آمده‌است. این نام‌ها که در آئین کهن ایران پیش از زرتشت هرکدام نام خدایی جداگانه بوده‌اند توسط زرتشت به صفات خدا معرفی شدند. در واقع زرتشت برای بیان صفات اهورامزدا نام امشاسپندان که نامی آشنا برای جامعهٔ آن زمان بود را به‌کار برد. به هر حال پس از زرتشت که امشاسپندان را تنها به‌عنوان نیروهای خدا معرفی کرده، در متون متأخر این فروزه‌ها تاحدی شخصیت ویژه گرفته و حالتی اسطوره‌ای‌تر به خود گرفتند.

مک گاهان در آوریل ۲۰۱۷ با جاناتان ویر ازدواج کرد و اولین فرزندشان مرسی ویر، در فوریه ۲۰۱۸ به دنیا آمد.

متون به جای مانده به این زبان همگی در حیطهٔ مجموعه اوستا قرار دارند. اوستای باستانی دارای بیست و یک کتاب مجزا بوده که امروزه تنها پنج بخش آن به ما رسیده که حدود یک سوم اوستای ساسانیان است. قدیمی‌ترین بخش اوستا سرودهای گاهان است که زرتشت را سراینده آن دانسته‌اند. سابقهٔ این اشعار برپایهٔ گمانه‌زنی‌های زبانشناختی به اوایل هزارهٔ نخست پیش از میلاد می‌رسد. سایر بخش‌های اوستا در قرن‌های بعدی تکمیل شده‌اند. اوستای کنونی بجز گاهان دارای پنج بخش دیگر است که زبانی نسبتاً یکدست دارد. این بخش‌ها شامل یسنا، یشت، ویسپرد، وندیداد و خرده اوستا می‌باشد.

درین ره گر همی جویی یکی را سحر گاهان ترا پشت دوتا کو

نغمه بلبل سحر گاهان فراز شاخ گل طیره آواز چنگ و لحن طنبور آمدست

وفا بوعده گر این است امید گاهان را کسی مباد بعالم امیدوار کسی

بر پایهٔ باورهای کهنِ زروانی و دیگر دین‌های پس از آن چون مانویان «اهورامزدا و اهریمن هردو زادهٔ زروان (خدای زمان) بودند و جهان عرصهٔ جنگ این دو نیروی نیک و بد است ولی سرانجام چیرگی در پایانِ جهان با اهورامزداست و چون اهورامزدا پاکی مطلق است، بدی در او راه ندارد. پس هر آنچه که بد است اهریمنی است.» البته این سخن در هیچ جای گاهان نیست و زُروان در زبان اوستایی تنها به‌معنای زمان است و ارتباطی با خداوند ندارد.

سحر گاهان نسیمی خوش دمیدی پگاه بام رامین دررسیدی